Ođđa geassi

Det kanskje aller mest rørande nokon nokon gong har sagt til oss, kom frå vårtorskefiskaren Trond Bårdsen frå Hammerfest, busett i Tromsø: "Hugs at det er i nord du høyrer til," sa han, ein gong då vi diverre måtte avslå tilbodet om å spela ei bridgetevling med han i Skittenelv eller Paddeby. Store ord, og dei kan nok diskuterast, men dei gav oss ei god kjensle. I ungdomsåra i heimbygda vår Melhus følte vi oss ofte mistilpasse fordi vi ikkje visste forskjell på eit spett og ei sleggje. I Royal Tunbridge Wells, der vi residerte eit år, vart vi ofte uglesette fordi sløyfa vår var av bomull og ikkje sateng. I Trondheim ... Ja, kva skal ein seia om Trondheim? Det er ein fin by, men mange her trur dei er så hippe, kule og frilynte, noko vi aldri kan bli. Så at nokon langt der oppe på tundraen har teke oss under vengene sine, vel, det vermer.

Vi tenkte difor at vi skulda det høge nord eit attersyn, sidan vi ikkje har vore der på nær to år. Det er så mange stader i denne vidstrekte landsdelen vi gjerne skulle vitja, men som småbarnsfar har ein ikkje så mykje ledig tid, så vi fann det naturleg å prioritere Lakselv, der vi trass alt har budd i halvtanna år. Mange vil finne det merkeleg å dra på ferie til ein fjerntliggjande liten tettstad som har vorte kåra til Noregs styggaste, når flybillettane kostar meir enn ei reise til Paris eller Roma. Men dei som seier dette, har nok ikkje vore i Lakselv, eller iallfall ikkje opplevd så mykje rart der som vi har gjort.

Vi var nøye med å tinge oss vindaugsplass på flyet til Tromsø, og på Langnes olboga vi oss fram gjennom boardingen vidare til Lakselv, for å vera sikre på å få vindaugsplass òg på det vesle Widerøe-flyet. Vi veit nemleg kor utruleg flott flyreisa oppover langs kysten kan vera, om ein sit ved vindauga og er heldig med vêret. Passar ein på å setja seg på den rette sida, noko vi sjølvsagt gjer, kan ein fort få skode både Røst og Værøy, Lofoten, Andøya, Senja, you name it, og vidare inn mot Finnmark både Nord-Fugløy og fjordane i Loppa, Sørøya, Stjernøya, Seiland og meir. Det finst knapt ei større glede enn å sjå ei øy eller ein fjord ovanfrå og vita av forma kva han eller ho heiter. Men akk, denne morgonen var skydekket tett, som det skulle bli verande det meste av helga. Hadde det i det minste vore slik at flyet til Lakselv tek den vakre mjølkeruta som til dømes flya til Kirkenes gjerne gjer, Hasvik–Hammerfest–Honningsvåg–Mehamn–Berlevåg–Vardø–Vadsø–Kirkenes, skulle vi ikkje klaga. Men til Banak er det anten direktefly, eller som no ei lita mellomlanding i Alta, der vi har vore ein million gonger før. Av Finnmarks 19 kommunar har vi enno berre sett beina våre i 17, vi manglar Hasvik og Berlevåg, og det held oss vakne om natta.

Vel framme på Banak var alle sorger heldigvis gløymde. Vår gode ven islendingen Atli Konráðsson, som arbeider som gymnaslektor og dessutan driv med islandshestar i Lakselv, venta oss utanfor. Han køyrde oss fyrst til vaksenopplæringa, der alle hadde teke sumarferie andre enn rektoren. Men det var hyggeleg å møte att henne, for tida då vi arbeidde under leiinga hennar, og var lærar for 15 einslege mindreårige asylsøkjarar frå Afghanistan, var spesiell både på godt og vondt. Ingen av desse gutane er i dag att i Lakselv, berre nokre fåe av dei er overhovudet i Noreg, for dei fleste fekk avslag på asylsøknaden sin og flykta deretter ned på kontinentet, der dei no er spreidde for alle vindar. Vi stakk òg bortom den vidaregåande skulen, der det òg var nokså sumarstengt og difor svært glissent, men vi fekk då konversert nokre gamle kollegaer over ein kopp utsøkt traktarkaffi. Så skulle vi berre ein liten tur innom Spar-butikken i sentrum for å kjøpe nokre forsyningar, men dette tok halve dagen: Bak kvar hylle, mellom kvar vare på butikken møtte vi ein gamal kjenning vi måtte prate med. Her var Liv Annie Johansen frå kvenforeininga, fjellvandraren og røyefiskaren Arne Gustav Sorgmunter, Roy Werner Johansen frå bridgeklubben og kraftlaget, berre for å nemne nokre.

Lakselv sentrum ei sumarnatt.

Atli hadde på førehand lova oss ei seng i stallen eller campingvogna, men dei fasilitetane vi i praksis fekk til del, gav oss kjensla av å vera på eit luksushotell i New York eller Berlin. Vi fekk vårt eige rom i annekset, ei leilegheit vi delte berre med Atlis islandske ven Karl eller Kalli, som var komen til bygda for å sko hestar og setja opp eit gjerde. Ein svært interessant karakter, som mellom anna overraska oss ved å høyre på Sveinbjörn Beinteinssons messing av Voluspå klokka halv fem om morgonen. Atlis fem ungar snakkar òg islandsk, jamvel om dei er oppvaksne i Noreg. Denne helga var riktig nok ikkje alle å sjå, men det seier seg sjølv at stemninga på garden stod i taket då Island skulle spela kamp mot Nigeria i fotball-VM. Eigentleg heiar vi alltid på det fattigaste landet, og sjølv om Island saktens har hatt sitt å stri med, burde vi her definitivt ha heia på Nigeria. Men det våga vi sjølvsagt ikkje i ein slik husstand, og vi tok òg aktivt i del i gravølet då Island tapte 2–0. Det var til slutt ikkje anna å gjera for å gjenvinne humøret enn å ta ein tur bort på puben. Vi må diverre seia puben i éintal: Før var det såleis at kroa Åstedet låg på den eine sida av E6-en og baren Bankers på den andre, slik at ein kunne gå imellom både sju og åtte gonger i laupet av ein kveld, men no har Åstedet kveldsstengt på grunn av ein vasslekkasje. I det minste vart det enkelt å velja, og vi fekk ein haug av gamle vener servert på eitt brett. Det var rett og slett veldig koseleg å stå ute på plattinga og nyte ein doven Mack, med utsyn over den nattestille E6-en. Riktig nok angra vi på at vi gløymde vinterjakka heime, vi hugsa rett og slett ikkje kor iskald sumaren kan vera i Porsanger. Den famøse midnattssola såg vi ingenting til, berre midnattsregn og midnattsvind.

Men tru ikkje at vi drog til Lakselv på noko slags partytur, fokus var snarare på kaffi og småkaker. Noko vi saknar i Trondheim, der alle lever etter klokka og alskens plikter og vanar, er å ganske enkelt kunne gå og sjå om folk er heime. Er dei der så er det hyggeleg, er dei borte så var det fint å spasere seg ein tur. I Trondheim må ei avtale om ein halvtimes treff gjerast to månader i forvegen, i Lakselv er det snarare norma å koma utan førevarsel, og dørene står ulåste, og det er uhøfleg å ringje på eller banke på, ein skal berre gå inn. Vår gamle granne Håkon Sigfred Utsi, forresten materialforvaltar i bridgeklubben, venta oss med fortreffeleg pulverkaffi. Han snakkar langsamt og ettertenksamt om eksistensielle tilhøve av typen røyr og sluk, lauv og gras. Den gamle trøndske matematikklæraren Dagfinn Bakken, gift med reinhaldar på den vidaregåande skulen Edel, stilte både med ei kanne kaffi, sjokoladekake og noko slags lefse. Desse to snakkar meir effektivt og konstant, hovudsakeleg om detaljar i fjern fortid, og det var òg lifleg å kunne sitja i ei sky av ekte tobakksrøyk for ein gongs skuld. Ved eit vatn langt oppe i fjellheimen venta familien Gran, som spanderte både bålkaffi og ei blautkake ein måtte eta med hendene. Her var dialogen relativt sett meir normal. Det same galdt i huset til familien Nicolaysen midt i Lakselv sentrum, der vi òg var venta av vår gode ven journalisten Bjørn Arne Johansen. Han har flytt frå Lakselv, bytt arbeidsplass frå sameavisa Ságat til den meir allmennmenneskelege Finnmark dagblad, men han unnsåg seg ikkje for å køyre nokre timar frå Hammerfest for å møte oss.

Bjørkeskogen, fjella og Rappafossen sett frå Saarela gard, dette òg midt på natta.

Noko vi heller ikkje skal underslå, er den emosjonelle tydinga det hadde for oss å sjå att sjølve landskapet i Porsanger. Det svarte huset vi budde i for nokre år sidan, låg midt i den tette bjørkeskogen på dalbotnen, med utsyn mot dei stupbratte, svarte fjella der store fossar fell ned mot elva, Lakselva som buktar seg langs høge sandmelar nordover mot fjorden, den lange, breie Porsangerfjorden med dei tusen småe og store øyene. Atli tok med oss og Kalli på ein køyretur utover langs austbreidda, til kvenbygda Børselv, som ligg i eit belte av kvit dolomitt, og er ein svært spesiell og historisk viktig stad. På returen tok vi ein avstikkar bortom Hamnbukt, der den kriseramma Porsanger kommune etter mange års men og om har fått etablert ein såkalla seawalk, som skal lette tilgangen til denne uvegsame lappmarka for enorme mengder cruiseskippassasjerar. Det har kosta eit utal millionar, så mange at kommunen på eitt tidspunkt vurderte å selja rådhuset for å få finansane i orden. Førebels er ikkje så mange turistar komne, og vi tviler kanskje litt på at dei nokon gong vil sjå den magien som vi ser i denne utkanten av kongeriket, dette kalde og noko dystre arktiske landskapet. Men ein veit jo aldri. Uansett kva som måtte hende, vil det ikkje verke inn på det spesielle tilhøvet vi sjølve har fått til Porsanger og Finnmark, og vi føler oss trygge på at det høge nord vil helse oss like hjarteleg velkomne den neste gongen vi kjem. Vi fekk nemleg eit teikn, natt til sundag, då vi gjekk ut på jordet for å sjå Atlis dotter freista temje ein nykomen islandshest: På himmelen i nordvest, ein stad over den mektige Rappafossen, kika sjølve midnattsola fram frå ei glipe mellom skyene. Det vara berre i ein augneblink, men likevel.