Uglene er attende

Det har vore eit hol i stova vår, men òg i hjarta vårt. Tri ugler i skjel, laga av farfaren vår, har vore på avvegar etter at han døydde. Vi skal ikkje gå i detaljar om kven som kidnappa dei og har freista halde dei borte frå den rettmessige eigaren sin. Men det seier seg sjølv at det her er snakk om store verdiar både i kroner, øyro og affeksjonar, så vi kunne ikkje la saka passere. Uansett, no er uglene endeleg komne heim, pris skje Gud, og vi nyt kvar augneblink i lag med dei.

Desse uglene har alltid vore spesielle for oss. Det er ikkje berre det at farfaren vår laga dei med sine eigne hender, eller i det minste trur vi at han gjorde det. Men skjela han brukte, viss han no laga dei, var sjølvsagt skjel frå Melhus' beste matjord. Denne molda løyner enno mange spor frå dei fjerne åra rett etter siste istid, då heile dalen stod under vatn. Den gongen fanst det ugler som sumde i havet, som kjent, vandrande skrekkugler med augo store som tinntallerknar, og flygande ugler med skjel i staden for fjører, berre for å nemne noko. Alle likte dei å lesa, og mange av dei kunne òg skrive lange dikt og essays.

Dei tri uglene våre i typisk positur. I midten er Europas største ugle og fugl, hubroen. Til venstre finn vi ei typisk hornugle, medan ugla til høgre er den minste i Noreg, sporvugla.

Men det er ikkje berre det at dei er lynande intelligente. Heilt generelt er det noko eige med ugler. På kvissen på Antikvariatet var det ein gong spørsmål om kor mange ugleartar som lever heile året i Noreg. Den eminente medlemen Terje Røsand lista opp åtte på strak arm, nemleg kattugle, sporvugle, perleugle, haukugle, hubro, lappugle, slagugle og snøugle. Han rekna med at det måtte vera nokre fleire som han ikkje hugsa, så vi skreiv tolv på papiret. Men fasiten kom med ein festleg lagnadens ironi: Røsand kunne for mykje om ugler! Det riktige svaret var nettopp åtte, han kjende altså til dei alle. Det gjorde forresten òg den profilerte bridgespelaren Reidar Bårseth, hugsar vi, ein gong temaet kom opp til diskusjon på pizzeriaen på Sunndalsøra. Men! I tillegg er jordugla og hornugla i Noreg i sumarhalvåret. Dessutan kjem tårnugla gjerne på vitjing til Sør-Noreg, og dverghornugla dukkar innimellom opp. Merk òg: På alle fornuftige dialektar heiter det sjølvsagt "ei uggel", til liks med "ein fuggel".

På taterjakt

Trass i alle lastane og skavankane våre, ynskjer vi å bli ein så god far som råd er for dottera vår. Det var difor vi nyleg tok henne med på ein tur til det historiske Hølet oppi Flå.

Gjennom heile oppveksten høyrde vi knapt anna enn fabuleringar kring dette Hølet oppi Flå. Det var særleg farfaren vår, som generelt var lidenskapeleg interessert i lokalhistorie, som drøfta emnet dag ut og dag inn. Bittert er det då å tenkje på at han aldri, så lenge han levde, fekk teke med sonen sin, far vår, til det fordrøymde Hølet. Det kan framstå som puslete og daddelverdig. Men hugs at dette var ei anna tid, og fråstandane mellom Melhus og Flå var enorme, over hundre gonger så store som dei no er. Minst eit år på geiteryggen ville ei slik ferd ha teke, kvar veg, og det gjennom eit ugjestmildt og framandt landskap fylt til randa av dei fryktelegaste buskmenn og kannibalar. Vidare kan ein kanskje dadle vår eigen far, for at han ikkje retta opp synda til far sin, og tok med oss, sonen sin, til Hølet oppi Flå. Men han må frikjennast på alle tiltalepunkt: Han visste jo slett ikkje vegen.

No er det nye tider, breie vegar og automobilar har gjort verda mindre. Flå er ikkje lenger det utilgjengelege Shangri-La det ein gong var. Vår gode ven Erlend Gaustad har faktisk ei mor som bur der i kverven. Så då han nyleg var heime frå Sunnmøre for å vitje mor si, og ringde og inviterte oss med til nettopp Hølet oppi Flå, då var vi ikkje tunge å be. Vi kledde dotter vår i pesk og komagar og la oss på hjul, eller kva det heiter.

Dei som ikkje er så velorienterte i verdshistoria som oss, lurer kanskje no på kva dette Hølet oppi Flå eigentleg er for noko. Til dette må det seiast at ei så kompleks og mangefasettert historie knappast kan ytast rettferd på ein tabloid blogg. Det er trass alt skrive tallause bøker, hefte, artiklar og songar om emnet, og vi skal lova dykk at farfaren vår fekk oss til å lesa og syngje dei alle, og det med glede. Men i kortform går historia som fylgjer: Singsåsbyggen Johan Fløttum (1893–1923) utviste alt i ung alder spesielle mystiske evner, som ville fått Snåsakallen til å likne ein professor i elementær aritmetikk. Han trong ikkje lesa ei bok, for han visste, utan å ha opna henne, nøyaktig kva som stod i henne. Folk frå fjern og nær kontakta han når dei trong hjelp, særleg med å finne att ting som hadde forsvunne. Då den vesle jenta Gudrun sporlaust forsvann i Kristiania i 1907, var det nettopp "Fløttumsguten" som måtte til pers og fortelja kvar det hadde vorte av henne. Det var mykje ansvar å leggje på ein 14 år gamal gut, men etter litt om og men "såg" han at jenta hadde vorte teken av tater, som naturleg var. Taterbanden hadde drege henne med seg til ein særskilt bergknaus i Flå i Trøndelag, og der oppe sat dei og ruga på henne, meinte Fløttum. Dette vart opptakta til eit nasjonalt hysteri av tragikomiske proporsjonar. På det meste skal over tusen menneske ha svinsa og svansa kring denne kollen i Flåmarka på jakta etter tatrane og vesle Gudrun. Då dei ingenting fann, gjekk dei ut frå at tatrane på eitkvart vis måtte ha forskansa seg inne i sjølve berget, og dei brukte difor dynamitt for å koma seg djupare inn og ned. Resultatet er tydeleg den dag i dag, på staden som har fått namnet Gudrunhula. Men vesle Gudrun, ho vart funnen daud i hovudstaden noko seinare. Ingen kunne prove at ein einaste tater hadde noko som helst med det å gjera, sannsynlegvis var det ei ulykke, og Fløttumsguten gjekk attende til å finne forsvunne sauar og gifteringar.

Ei av mange opningar inn i berget, ved Gudrunhula i Flåmarka. Her kan tater når som helst koma hoppande ut. Foto ved Line Ødevatnemorkgård.

Likevel heldt vi sjølvsagt augo opne for spor etter tater, då vi vandra i retning Gudrunhula med Gaustad og sambuaren hans Line Vatneødegårdmork. Dei hadde med seg dottera si, Maja, nokre månader yngre enn vår eiga Lindis. Alt dette var naturlegvis svært spennande for småjentene, for ingen av dei hadde sett ein ekte tater før, og dei var nok endå meir merksame enn oss vaksne på alle slags fotavtrykk i bakken og underlege lydar inne frå buskar og tre. Framme ved sjølve hula, kraup dei elegant og smidig inn i dei aller trongaste sprekkene i berget, i von om å få eit glimt av den eksotiske arten. Naturlegvis fekk dei streng melding om å vera forsiktige, for ein veit jo aldri kva tatrane kan finne på av spissbur og det som verre er, i sær no i hekketida. Det var ikkje fritt for at nokre vonbrotne tårer trilla over kjakane deira, då dei ikkje såg snurten av ein einaste liten fant. Men då fekk vi òg ein moral og ein lærepening ut av dagen: "Når de blir vaksne," sa vi til småjentene, "må de sprengje berget grundigare enn generasjonane før dykk har gjort."