Den store reisa

Ein slags lærar som vi er, gjekk vi fredag ut i ferie. Særleg mykje ferie blir det riktig nok ikkje, men meir om dette seinare. I helga tok vi i alle høve ein ferietur, den einaste i år. Målet var eksotisk, for å seia det mildt: Titran på Frøya. Vi har berre vore der tri gonger før, men på det fjerde skal det skje.

Det var John Gunnar Kristiansen som hadde planlagt denne storstilte seansen, fordi mor hans skulle vera borte frå Titran akkurat denne helga, noko som elles ikkje skjer meir enn éin gong i tiåret. Dimed ville han få litt spelerom der ute. Barndomsheimen attmed kapellet på Titran ville kunne hyse elegante kalas. Han skulle ta med masse folk, og alt skulle bli svært grandiost. Så det var no vi og han som køyrde vestover fredag ettermiddag. Lykelen til huset til mora fann han ikkje før sundag formiddag, liggjande under matta, så vi måtte nøye oss med å sjå på huset frå utsida.

Heldigvis kom ein annan gjest frå ein annan kant, og det er vel ikkje naudsynt å nemne at dette var den før omtalte Erlend Gaustad. For han er farens heimstad Titran så stort eit eldorado, at han nyttar kvar ledige time han har til å køyre dei fem, seks timane frå Vatne på Sunnmøre og nordover til Sør-Frøyas kystparadis.

Dette vart verkeleg ein fredagskveld å minnast. Fyrst sat vi ved Geir Gaustads kjøkenbord. Så gjekk vi ein tur ut for å sjå kva som føregjekk i dette fråflyttingstruga fiskeværet denne regntunge aftanen. Vi banka på hjå John Arnfinn: Ingen heime. Vi nærma oss huset til Jan Otto "Totto" "Lotto-Otto" Flåhammer: Han vræla i god tid: "Neeeeei!" Vi heldt fram til Sverre Georgs sokkelleilegheit: Eureka! Hunden hans, han Romeo, opna døra og sleppte oss inn. Vi sat der nokre timar. Sverre Georg brydde seg ikkje med å slå på lyset for gjestane, men generelt var han mindre lynsk enn vanleg. Etterpå gjekk vi attende til Geir Gaustads kjøkenbord, og sat der nokre timar. Så gjekk vi og la oss.

Sidan det var ferien vår, lét far og son Gaustad oss liggje attpå morgonen etter. Vi vart ikkje forsøkt vekte før klokka sju, og fekk slumre heilt til åtte. Så var det å rekkje floa. Skulle det bli middag, måtte vi ha fisk. Så vi la ut i den vakre, velhaldne trebåten "Njord". Han var av tre, såpass forstod vi, men elles kan vi lite om dette med båtar, og vi insisterte på å få ha på redningsvest, for vi kan ikkje eingong å symje. Folk sjikanerer oss for dette (eller "nedsjakanerer", som ein medelev av oss ein gong sa), men kva kan vi for at vi kjem frå Melhus? Kva finst det å symje i der? Mose? Ein einerkvast? Den grunne, steinete, loddbeint stupande Loddbekken? Vi berre spør. Men Geir Gaustad er ein durkdriven sjømann, så vi skjøna at vi var i dei tryggaste hender. Ved å multiplisere Tustnas posisjon med Sulas, og dividere solas høgd med tidevatnet, visste denne veritable Wolf Larsen nøyaktig kvar vi skulle leggje vegen, ut forbi Stabbflua, Korsholmræva og Daudmannstarran i retning Øyabakken, den beste grunnen.

Sonen hans Geir, med røynsle frå resepsjonen på Hurtigruta, hevdar òg å vera sjømann. Men ute på fiske gjorde han absolutt alt gale: Batt det doble halvstikket som eit trippelt bakstikk, velta fribordet over i merlespikaren, snubla og snåva så vi nesten kantra. Det var ikkje til å undrast på at Geir hånflira og lét falle einskilde bannord og skjellsord, der han sjølv sat og trekte opp den eine feite storseien etter den andre. Til slutt kom jamvel ein diger torsk, sju, åtte kilo tung. Då kunne vi med godt samvit sikte oss inn att mot Titran, grundig solbrende og med havsalt i håret. Men fyrst fekk vi ein tur innom det mektige fyret Sletringen, som er Noregs høgste. Då vi stod der og speida utover det vide havet, skjenkte vi ein tanke til dei drygt 140 fiskarane som vart tekne av det store uvêret i 1899, i det vi kjenner som Titran-ulykka. Det fyrste Sletringen fyr stod flunkande nytt akkurat det året, men etter katastrofen vart det krav om ytterlegare utbygging. Fyret som det står der i dag vart ferdigstilt i 1923, og skal vi tru John Gunnar og Erlend, tok dei båe aktivt del i bygginga.

Den vederheftige sjømann Geir Gaustad, med Sletringen fyr i bakgrunnen.

Erlend Gaustad greidde å få eit tau gjennom ei lykkje, det skal han ha, og det fekk han også durabeleg skryt for, då vi gjekk inn til naustet hans Roy Olsen, grannen til Geir. Der sat vi ei stund i solveggen. Men etterpå, då vi skulle preparere middagen, vart det same surret og vaset endå ein gong: Erlend miste eit egg i golvet, skrudde av lyset når han skulle skru av vifta, gløymde lever mellom fiskekjøtet, og så bortetter. Geir passa på å at sonen rakk å setja seg ned att i nøyaktig éin sekund mellom kvar einskilde kommando han ropte ut. Men ferskfisk, lever, potet, gulrot og eggsmør vart det då, og det smakte fortreffeleg.

Etterpå gjekk vi ein tur på den lokale kafeen for å ta ein dessert, men der vart vi uglesette. Så vi gjekk attende til kjøkenbordet, og sat no der ei stund. Så kom ho May, dotter av grannen Roy og syskenbarnet hans John Gunnar, og det vart litt betre stemning. Ho kunne informere oss om at det skulle vera bålbrenning nedpå kaia. Det ville vi aldri funne ut utan henne, så takk skal ho ha. På vegen nedover møtte vi Sverre Georg, som var ute med han Romeo, og desse to slo òg fylgje med oss.

Sitjande i stussleg firsemd under folkefesten. Frå venstre John Gunnar Kristiansen, Erlend Gaustad, Sverre Georg Nordskag, han Romeo og May Olsen. 

Under samankomsten, full av hytteeigarar og feriegjestar, vart vi òg uglesette. Men det var ikkje anna å forvente. Vi sat der ei god stund og naut sjøutsynet og fjellsola, men så måtte vi nesten ta ein tur attende til kjøkenbordet hans Geir, som hadde stått tomt litt for lenge. Der dukka det òg opp nokre tyske fisketuristar, som grannen Johan Eldar hadde funne i fjæresteinane. Det gav oss ein sjanse til å praktisere tysken vår, som synte seg å vera elendig. Sverre Georg var mykje flinkare, så han vart utnemnt til tolken hans Geir. Han sensurerte heldigvis ein smule, då Geir gjekk til åtak på gjestane for dette med krigen: Ikkje hadde dei rydda opp etter seg på Titran, og ikkje i Ruhrdalen, meinte han. Kvifor? Kvifor?

På sundagen vart det ein køyretur uti Kjerrvågsundet, der vi spaserte ikring i vakker natur. Deretter var det seikaker til middag, av resten av fangsten frå gårdagen. Erlend heldt på øydeleggje absolutt alt igjen, då han hadde for mykje eddik i laka som råkosten skulle liggje i. Men heldigvis slapp vi med skrekken: Han Geir laga ei ny ei lake. Så var ferieturen 2017 omsider slutt, og vi køyrde attende til Trondheim.

Dyret

Som nokre kanskje veit, er vi eigentleg ein pinseven. Det var iallfall det vi vart oppseda til å bli. Dei fyrste orda vi sa, i ein alder av eitt, var det arameiske formularet: "Marana ta!" – "Herren kjem!". Med åra har vi mist litt av barnetrua, men av den dyrebare arven er det særleg éin eigenskap vi har teke med oss: Vi avskyr katolikkar. For ein god pinseven er pavemakta den store skjøkja, dyret, sjølve Antikrist. Helgenar og munkar, avlatspengar og sølibat – piss oss i øyra! Og den norske statskyrkja som driv og smiskar for desse skinnheilage flottenfeirane er ikkje særleg betre. Broder Aage Samuelsen, der har du ein skikkeleg kristen: Drikkfeldig, trekkspelande, amorøs og humoristisk – ein mann av folket! 

Framleis haglar kritikken mot dei kristne i Noreg, for måten dei tedde seg på då dei dreiv og kristna landet. Men vi vil presisere at desse såkalla kristne ikkje var pinsevener, men snarare nettopp katolikkar. Vi vil faktisk gå så langt som til å seia, at ein god pinseven føretrekkjer ein real heidning framfor ein katolikk! For heidningen veit ikkje betre. Katolikken har sett lyset, men vel å misbruke det. 

Alt dette tenkte vi grundig på i Korsvika no på laurdagen, då vi og sambuaren vår bivåna det årvisse Korsvika-spelet. Vi må innrømme at når det gjeld spel, så har vi framleis til gode å sjå noko betre enn Linn Skåbers pinlege komiserie Hjerte til hjerte – Spelet. Mange av desse spela er så svulstige og sjølvhøgtidelege, kort sagt så katolske i stilen, at vi trur vi spyr. Men Korsvika-spelet var eit friskt pust. Det var lettliva og morosamt som eit vekkjelsesmøte i pinserørsla. Det tok ikkje parti for den brekkekle katolikken Olav Tryggvason, men snarare for den gode heidningen Håkon jarl – om no endeliktet hans riktig nok vart litt tragisk.

Scene frå Korsvika-spelet. Håkon jarl i front. 

For ein melhusbygg er soga om jarlen og trælen hans naturlegvis barnelærdom, ei historie som alltid har gjort djupt inntrykk. Vi meiner faktisk å hugse at vi i vår tid, medan vi enno hadde tiltaksevne, skreiv dei fyrste engelske Wikipedia-artiklane om både Rimol, Tormod Kark og Jarlshola. Men éin liten twist ved det heile tok det lang tid før vi byrja tenkje på. Høyr berre her: Vi heiter jo Erlend, ikkje sant. Kven var det som kalla oss det? Far vår, naturlegvis, som òg var frå Melhus. Det var jo eigentleg rart at han, ein manisk pinseven, skulle gje oss eit norrønt namn. Men så går vi nærare inn i materien, til Soga om kong Olav Tryggvason, og les der fylgjande om det krigsaktige oppgjeret mellom katolikken Olav og Håkon jarls son Erlend: "Ólafr sá hvar lagðist maðr fríðr forkunnliga. Ólafr greip hjálmunvölinn ok kastar at þeim manni, ok kom höggit í höfuð Erlendi, syni jarls, svá at haussinn brotnaði til heila." Utlagt, sånn cirka: "Olav såg at det låg ein fager mann og symde, og tok styrvolen og kasta etter han, og hogget kom i hovudet på Erlend, son til jarlen, så hausen brotna radt til heilen, og der miste Erlend livet sitt."

Treng vi seia meir? Det er openbert at avskya for katolisismen er ein lodd i livet vårt. Difor vart vi veldig glade då den katolske kyrkja i Noreg kom under etterforsking for grov økonomisk kriminalitet, og vi vonar dei blir dømde til å smake sin eigen medisin, nemleg bålet. Vi tilrår òg den amerikanske "true crime"-serien The Keepers, sanninga om katolske prestar i såkalla sølibat, og sjølvsagt Johannes' openberrings glitrande skildingar av Antikrist.

Marbakken

Tradisjonelt har vi vore skeptiske til kysten, båtar og fiske og alt det der. Det har nok hatt å gjera med alle fosningane vi ufrivillig kjenner, typiske kystfolk som har rodd inn til byen frå Rissa og det som verre er, berre for å drikke og klaske kort og lage kvalme, slengje sildbøtter og tangstukne nøter ikring seg til alle baugar og kantar. Nei, vi har nok vore meir av eit innlandsmenneske, snø og granskog og alt det der, som skikken er i det gamle Melhus. Men det er noko med det; etter kvart som tida går blir ein tvungen til å utvide horisonten, og vi skal ikkje nekte for at vi saktens har sett nokre mesmeriserande kystlandskap, spesielt i Nord-Noreg. Det var difor direkte naturleg for oss å ta del i den såkalla kystens dag, som gjekk av stabelen her i Trondheim no på laurdag.

Vi fekk kjennskap til dette storstilte arrangementet gjennom sambuaren vår. Arkivsenteret på Dora, der ho arbeider, var nemleg ein av arenaene for det heile, og i den samanhengen hadde Vilde fått eit særs ærefullt oppdrag: Ein del av showet var utstillinga av ein uniform frå den nazityske marinen, ein uniform ho måtte sy diverse dekor på, inkludert ein ørn med hakekross. Vi stilte villig opp som mannekeng under syprosessen, og kunne med tryggleik konstatere at høgda vår ikkje ville kvalifisert for ein posisjon i tysk krigsmarine. Vi hadde nok høvd betre mellom dei stuttjukke partipampane, Himmler og Streicher og slike.

Uansett: På kystens dag stod vi tidleg opp, og sat og gjorde andre ting i mange timar. Så tok vi bussen ned til byen. Vi inviterte ein heil skokk av venene våre til å vera med, men responsen var laber. Den mest positive attendemeldinga fekk vi frå ein person som skal få lov til å vera anonym: "Var på kystens dag i sted, men ble antastet av ei overkåt kystdame; var ikke forsvarlig å bli der lenger." Så vi fekk altså ikkje møte han heller, men måtte kose oss i vårt eige elendige selskap. På Dora hadde dei pynta med ballongar, og nemnde naziuniform venta oss rett innom porten. Dei delte òg ut sjokolade, donert av grannen Nidar, utan at vi heilt forstod kva dette hadde med kysten å gjera. Vi fekk ei synfaring gjennom torpedogangen, der vi for så vidt har vore før, og vidare ut til skuta Hansteen, som låg i hamnebassenget på baksida. På dette ærverdige fartøyet vart vi geleida rundt av sjølvaste kapteinen, ein gamal marulk som sjikanerte oss for å stå malplassert på dekket, med foten midt oppi ein taukveil, som visstnok plutseleg kunne fyke i veg og slengje oss langt pokker ut i Frohavet. "Hadde du hatt hyre som dekksgut," konstaterte han tørt, "ville du vorte kjølhala."

Etterpå gjekk vi til den svært maritime Kafé Løkka, og tok ein bayer med dei ilandflotne lettmatrosane Åsmund Forbregd og Torgrim Wemunddal. Det er ikkje tilfeldig at dei kjem frå Rissa, og at det einaste dei ville snakke om var Johan Bojer og Den siste viking. Ikkje før var vi komne, så drog dei oss attende til Dora, men ikkje for å gå på kystens dag. Nei då, desse karane kan jo allereie alt som er å kunne om kysten og det maritime: Forbregd ein sursildfiskar i verdsklasse ... Wemunddal, ein notknytar av Guds nåde ... Dei skulle sjølvsagt spela biljard, og kven kan klandre dei? Det er ikkje ofte det ofselege Smutthavet, der dei til kvardags ligg og otrar etter røykalaks, er smult nok til at høgkvalitets biljardspeling kan føregå i kahytten. Så dette var ei veldig verdig avslutning på dagen, og vi rodde heim att gjennom regnet på ein mental bylgjetopp.