Daude pingvinar

For nokre månader sidan las vi den fenomenale populærvitskaplege boka Landene som forsvant, 1840–1970, om diverse mislykka statsdanningar rundt om i verda. Ho handla mellom anna om koloniseringa av Tierra del Fuego, Eldlandet, lengst sør i Sør-Amerika. Mellom sekundærlitteraturen til dette kapitlet var ei bok kalla Reisen til verdens ende. Sidan vi alltid har vilja lære meir om Eldlandet, leita vi opp denne boka på nettet, og tinga ho frå Hovudbibliotekets djupaste fjernlager til Risvollan bibliotek. Ho er forfatta av den danske journalisten og reiseskrivaren Arne Falk-Rønne, i samarbeid med vår eigen motstandshelt Max Manus, som i si tid levde eit noko mindre førebiletleg liv nettopp i Sør-Amerika. I denne boka frå 1975 får han vise veg, på ei smått melankolsk reise attende til sin ungdoms paradis.

Det er mykje interessant historie i boka, men ho kunne kanskje greidd seg med litt færre anekdotar om Max Manus sine gamle gauchostøvlar. Partiet der forfattarane vitjar prinsesse Ragnhild og hennar kjære gemal skipsreiar og industrigründar Erling Lorentzen i Rio de Janeiro, og sistnemnde får dosere fritt kring det velkjende temaet "dagens ungdom", kunne kanskje òg ha vore litt forkorta. Vi trudde vi skulle lesa ei bok om Eldlandet, men det er fyrst i dei siste kapitla at reisefylgjet faktisk kjem så langt, noko som ved nærare ettertanke ikkje burde forbausa oss, sett i lys av tittelen på boka: Det er jo ei reise det dreier seg om, ei lang ei.

Desse siste kapitla hadde vi til vederlag stor glede av, då vi her fekk lære ein heil del om Eldlandets urinnvånarar, yagánane, verdas sørlegaste urfolk. Ein del av informasjonen må vi riktig nok ta med ei klype salt, då forfattarane som nemnt har ein hang til det anekdotiske. Men den triste historia i botnen er nok sann: Yagánane tolte ikkje møtet med dei vestlege nybyggjarane, og det hardføre folkeslaget som visstnok kunne symje ned under isbreane og fange fisk som veritable selar, vart langt på veg utrydda, gjennom vald, sjukdommar, alkoholisme og alt anna svineri som overalt har fylgt i fotspora til den heroiske kvite mannen. Darwin med vener tok forresten med seg eit par av dei på Beagle, heilt til London, men det var ikkje nokon nemneverdig suksess det heller.

Da de kom til England, trodde de først at de var døde og hadde havnet i selenes evige jaktmarker i himmelen. Her holdt også døde pingviner til, og de vokste etter døden. I fornemme kretser i London, hvor yagánene ofte og gjerne ble vist frem, så de mange av disse forvokste avdøde pingvinene – herrer i kjole og hvitt. 

Ein yagánfamilie. Legg merke til kor lettkledde dei er, endå Eldlandet har eit røft klima. Dei hadde stundom nokre guanacopelsar og selskinn å dra ikring seg, men i framstillingane til vestlege forfattarar er det generelt knapt grenser for kor primitive dei blir påstått å vera. I lange periodar skal dei ha levd berre av muslingar og frose lav. Dei skal òg ha drepe og ete dei dei gamle damene sine når dei byrja bli slitsame, og ungar kasta dei over bord for å lette vekta av kanoane, eller bytte dei bort til kolonistane mot ein skinande knapp. Men sannsynlegvis er alt dette ein smule overdrive. 

Med yagánane sitt store fall gjekk det òg nedover med språket deira, eit nær isolert og såleis veldig spesielt språk, ordrikt som fåe andre, jamvel om det visstnok ikkje har talord større enn fem. I 1975 skriv Falk-Rønne og Manus at det berre finst to yagánar att, og desse to skulle endåtil vera uvener, ikkje på talefot gjennom dei ti seinaste åra. Andre kjelder kan tyde på at dette ikkje stemmer heilt; det kjem iallfall an på korleis ein definerer ein yagán, og det finst nok framleis nokre fåe sjeler som iallfall vil kalle seg delvis yagán. Men det øydelegg ikkje den fantastiske avslutninga på Reisen til verdens ende, der forfattarane etter lang tids leiting på Eldlandet finn fram til desse to visstnok aller siste yagánane. Den fyrste av dei vil overhovudet ikkje snakke om folket sitt, og det kan ein tru på, for slik det har vore ei skam å vera same eller kven i Noreg – eller, for vår del, kortvaksen og plattføtt hugenott på Melhus – har det i heile Amerika vore ei skam å tilhøyre eit urfolk. Boka endar idet dei finn den andre yagánen, forresten fetteren til den fyrstnemnde, og fylgjande vesle passiar utspelar seg:

"Får vi spørre om hva du ble uvenner med din fetter om?"
           "Ja, hvorfor ikke? Jeg ropte etter ham, den gangen for mange år siden: "For en yagán!" Og den hånen har han aldri tilgitt meg." 

Tuva Ottesen gift

Ei av våre betre venninner, Byåsen og Sorgenfris Tuva Ottesen, gifte seg på laurdag. På grunn av utfordringane med vår eiga dotter, forresten fødd i synd, fekk vi berre overvore det mest formelle av bryllaupet, seremonien i Havstein kyrkje, der Ottesen sa ja til sin Magne Værnes. Vi høyrde det riktig nok ikkje så tydeleg, men vi trur det var det ho sa, og vi vil med dette få gratulere.

Ottesen, no Værnes, har vore ein person i vår eksistens heilt sidan vi byrja på studiet av nordisk språk og litteratur for ganske nøyaktig ti år sidan. Men dei fyrste tri åra fann vi henne litt skummel, og heldt oss unna. Fyrst då vi byrja på meisterstudiet kom vi litt nærare innpå henne, og oppdaga då at ho var forbausande hyggeleg. Ja, eigentleg var ho den klårt hyggelegaste mot oss av dei tri nære venninnene vi kan seia vi hadde under meisterstudiet. Dei to andre, Ingrid Skjold Roan og Line Vatnemorkødegård, var meir tilbøyelege til innfule innfall og feministisk orientert sjikane av vår eminente og ikkje minst truskuldige person. Ottesen hadde derimot ei slags maternalistisk omsorg for oss, og med åra har ho då òg vorte ei glitrande mor, for si unge dotter Aurora.

Ottesen er ei dame med orden i sysakene. Under meisterstudiet hadde vi eit system der den av oss fire som kom til lesesalen tidlegast om morgonen, fekk ei stjerne i eit skjema. Den som så fekk flest stjerner over tid, fekk ein premie. Ikkje berre fekk Ottesen klårt flest stjerner, ho var òg den einaste som ikkje juksa med stjernene. Men til dei som no måtte innbille seg at ho er ein altfor formell person, er det nok å seia at vi ein gong tok henne på fersken i å ha ei flaske egglikør – som endåtil var illegalt smugla inn i Noreg – på innerlomma under ei ettermiddagsvitjing på den familievenlege kafeen Mormors. Vi kan heller ikkje unngå å nemne det heilt spesielle tilhøvet ho hadde til vegleiaren sin under meisterstudiet, professor Petter Aaslestad. Dette er vel å merkje ikkje ei kompromitterande opplysning for hans del, då han er homofilert. Men denne relasjonen fekk også vi nyte godt av: Vi vil aldri gløyme korleis han hyra Ottesen, og Ottesen hyra oss, til å hjelpe han å byte kontor. For jobben, som tok ein halvtime, fekk vi og Ottesen 500 kroner kvar, ein middag med innlagt føredrag om Samuel Beckett på ein pizzeria i Ila, og ikkje minst ei signert bok om nettopp Samuel Beckett. Dette berre for å nemne noko av alt det forunderlege vi har opplevd i lag med denne kvinna, Ottesen.

Fantastisk kollasj som vi eigenhendig laga i bryllaupsgåve til Ottesen, ved bruk av det nesten magiske programmet Paint. Til venstre ser vi den svenske forfattarinna Victoria Benedictsson, som Ottesen skreiv meisteroppgåve om, i lag med dottera Hilma i 1878, dette som ein metafor for Ottesen og dottera Aurora. I midten ser vi Ottesens vegleiar på meisterstudiet, den eksentriske professor Petter Aaslestad. Til høgre eit bilete frå ei melankolsk markering då studietida vår var over; frå venstre Line Ødemorkvatnegård, Tuva Ottesen, underteikna og Ingrid Skjold Roan.

Ein fiffig detalj: Nemnde Skjold Roan og Vatnemorkødegård, sistnemnde med sin sambuar Erlend Gaustad, var òg i Trondheim i helga for å feire brura. Den religiøse seremonien skulle skje i Havstein kyrkje klokka 11.45 laurdag formiddag. Vi hadde avtale om å sitja på oppover med nemnde vener frå hotellet deira, Rica Nidelven, klokka 11.00. Vi sprang gjennom byen for å rekkje oss fram, døydde nesten av overkoktheit, men rakk det. Vel framme fekk vi høyre at avreisa var utsett til 11.15, då den notorisk seindrektige Vatneødemorkgård opplevde krøll med krølltanga. Klokka 11.15 skulle ho "berre" ta ei andletsmaske, eller kva det var. Klokka var 11.25 før ho, som av ein eller annan grunn skulle vera sjåfør, faktisk vreid om tenningsnøkkelen. Ingen av oss visste kvar vegen til denne kyrkja eigentleg gjekk, men vi ana at vi nok måtte pårekne eit kvarters køyring, om vi då overhovudet ville greie å finne fram. Til overmål byrja sjåføren, fordi ho vart så varm av alt sitt eigenproduserte stress, å dra av seg klesplagg medan ho køyrde. Midt i ei rundkøyringa måtte vi til dømes hjelpe henne av med ei jakke. Poenget er: Vi burde faktisk, berre for å terge brura, ha kome springande oppover kyrkjegolvet samstundes som ho skreid inn arm i arm med far sin, vi burde snubla i brurekjolen og radbrekt dei småe brurepikene i fallet. Det ville på ein minneverdig måte ha minna Ottesen om våre glade studiedagar i lag, og ho kunne ganske sikkert ha ledd godt av det om nokre år. Men akk: Etter ein sjudundrande køyretur der minst eit par fartsdemparar vart forserte utan minst teikn til fartsreduksjon, kom vi inn i kyrkja eit heilt minutt før brura.

Nokre ord om brudgommen skulle vi sikkert òg ha sagt, men vi kjenner han primært som ein jordnær og veldig real person, som arbeider med eit eller anna innan moderne teknologi, og som ikkje plagar verda med overflødig sjølvhevdande snikksnakk. Han og Ottesen har vore i lag i tolv år, trur vi presten sa, og dei har alltid framstått for oss som eit eksepsjonelt harmonisk par. I sitt pittoreske rekkjehus, med vesle Aurora og katten Sushi, blir dei sikkert ikkje mindre harmoniske med det fyrste. Hadde det ikkje vore for at han openbert har gjort det allereie, skulle vi sagt at brudgommen no kan kysse brura.

Pingpong på Kvinne–barn

Vi har no budd i over tri veker på St. Olavs hospital. Som den legendariske felegnikkaren Jørgen Tjønnstaul sa det, då han langt om lenge hamna på heim, og nokon spurde korleis han treivst: "Det er ikkje nokon blivande stad."

For det meste sit vi jo ved kuvøsen til dottera vår, klappar henne på skuldra og kondolerer, les dagens nyheiter for henne, ofte òg ein god roman, i desse dagar Saul Bellows Herzog. Det er ikkje så artig for henne å liggje med ein slange ned gjennom nasen og halsen, men ho har då i det minste fått ein god porsjon fentanyl for strevet. Til oss kom svigerforeldra med ein sterk og god trappistøl i barselsgåve, og han var god, og han var sterk, men han var skryp. Han døyvde berre for ei kort stund monotonien ved tilveret på dette hospitalet, som til overmål har namn etter ein katolsk avgud. Det er litt trøyttande å berre gå her og vente, vente på at vesle Lindis skal bli briljant nok til å vera med heim.

Så ein må prøve å gjera det beste ut av det, variere dagane på den måten ein kan. Til dømes kan ein jo av og til ta heisen, av og til gå trappene ned i resepsjonen for å hente seg kaffi, og av og til kan ein drikke svart kaffi, av og til ha fløyte i han. Vidare prøver vi å byte litt på kantinane vi et i, då rekvisisjonen vår gjeld både Jordmor Matja på Kvinne–barn-senteret, Labb-inn på Laboratoriesenteret, Café Bevegelse på Bevegelsessenteret, Café Gastro på Gastrosenteret, og ikkje minst kantina med det velklingande namnet Kantina, på Nevrosenteret. Vi har likevel vorte så mette av den sterile sjukehusmaten, at vi éin dag, i staden for eta den gratis rekvisisjonsmiddagen vår, betalte av eiga lomme for middag på thairestauranten i Elgesetergata! Dei som kjenner oss veit at vi er glade i å snu på krona, så dette var ei desperat og urovekkjande handling. Elles er det jo flott å sprade rundt i dei forskjellige bygga på sjukehuset og sjå på all den vakre kunsten på veggene, og for så vidt har vi gått oss nokre turar utandørs òg, til spennande mål som Marienborg og Gløshaugen.

Men det største var vel oppdaginga vi gjorde ute på terrassen i andre etasje på Kvinne–Barn, av eit vaskekte pingpongbord. Det berre stod der og stod der, tilsynelatande utan å bli brukt overhovudet. Dette minna oss om gamle dagar, då vi enno budde på Risvollan, og hadde både tennisbane og bordtennisbord nede i dalen. Så har vi ved gjentekne høve, meir eller mindre tilfeldig, møtt på den profilerte tennisspelaren Jon Eiesland nede på Jordmor Matja, av di han har sitt daglege arbeid her på sjukehuset. Den ofte omtala John Gunnar Kristiansen dukka òg opp, på grunn av ein uheldig skade i kneet. Dimed planta det seg ein idé i hovudet vårt om å arrangere nokre rundar bordtennis innimellom, berre som ei lita avveksling, og dette er noko vi har hatt stor suksess med. På det meste har vi vore heile fire personar, då den medievante hooligan Erlend Fillingsnes òg dukka opp. Vi har jo tapa ganske mykje i bordtennis opp gjennom åra, fyrst i kjellaren under Betel og på ymse kristne barneleirar, dinest mot dei småe døtrene til vår husvert Espen Erichsen i Royal Tunbridge Wells, seinare òg mot dei afghanske gangsterane i Lakselv, så vi fekk det litt for lett mot meir urutinerte Eiesland, Kristiansen og Fillingsnes til å byrja med. Men etter kvart har faktisk dei òg greidd å racketere nokre ballar, og det har vorte meir spenning knytt til spelet, fleire utfordringar. Samstundes er det sjølvsagt svært forgremmeleg at vi har byrja tape.

No gler vi oss berre til Lindis blir såpass at ho òg kan vera med og spela, og vinne dei sigrane vi ikkje lenger vinn. Inntil vidare har ho inga skikkeleg røyst, på grunn av at nemnde slange set stemmebanda hennar ut or spel. Men vi høyrer ekkoet av tankane hennar gjalle gjennom dei lange korridorane her på St. Olavs, vi høyrer at ho heiar på den gamle far sin.  

Fin sumar for Helmersen

Det sikraste haustteiknet har meldt seg: Sumarbridgen er over. At sumaren er lengre på Melhus er ei kjent sak, der varar han eit stykke ut i september, og i Soknedal til bortimot oktober. Men det er klårt, desse stadene ligg jo mykje lenger sør enn Trondheim, der siste sumarbridge vart spela no på tysdag.

Personleg rakk vi berre éin sumarbridge til i Huset etter dei fire vi omtala i vår briljante reportasje "Bordet er grønare om sumaren" i juli. Kort tid etter at den teksten var skriven, skjedde det vi forventa, at ringreven Kjell Ove "Kjelle" "Helmers" Helmersen passerte oss på lista. Vi tenkte då at vi måtte gjera eit forsøk på å gå forbi han att, og valde oss den sterke makkeren Hans Arne Forseth frå Rauland, òg kjent frå kvisslaget Levon Helm. Men med fire scorar over 60 prosent så langt i tevlinga, skulle det noko til å oppnå den ynskte forbetringa. Vi spela knallhardt på dei drygt 67 prosentpoenga vi trong, og vann kvelden, men med ein score som ikkje eingong vart teljande for oss. Så suicidale vart vi då, at vi tysdagen etter køyrde til Soknedal og spela med Bjerkset i staden, for i det minste å få han litt oppover, i samandraget der oppe i daudsskuggens dal. Men nei då, der vart vi barberte av den piperøykjande Ketil Enodd, innlandspiraten Arnfinn Bolland, den alltid attoverlente Sverre Brudal, og så bortetter og så bortetter: 51 prosent, eit historisk lågmål for oss sumaren 2017. I kjent stil gav vi oss på botn, fleire sumarbridgar har det ikkje vorte.

Vinnaren av årets sumarbridge i Huset, Ranheims Kjell Ove Helmersen. I bakgrunnen skimtar vi òg fjerdeplassen i same tevling, Villiam Ovesen frå "Den glade by ved Bussesund", Vardø.

Nei, vi får berre seia oss nøgde med at det ikkje var fleire enn Helmersen som gjekk forbi oss på lista i Huset. Vi burde innsett allereie i mai at det uansett ville bli umogleg å overvinne Helmersen i den spesielle idretten sumarbridge. Vi hugsar jo frå den fjerne fortida då vi fyrst byrja frekventere Trondheims sumarbridge, at var det nokon som alltid var der, nærast som ein del av inventaret, så var det Helmersen, Helmersen og hans kjære makker og livspartner Sissel Sneve. Og Marit Preller. Og Frank Selbekk. Og Annfrid Hansen og Reidun Bogen, og Åse Tårnesvik. For ikkje å gløyme den alltid illsinte tevlingsleiar og importør av himalayasalt Jan Olaf Henriksen. Men det er ei anna sak.

Lillehammer 2010: Helmersen i kjent stil, altså perlehumør. Ispedd ein dose destruktiv kritikk frå sin muse Sissel Sneve, feirar han allereie her sigeren i Husets sumarbridge 2017. 

Poenget er: Rabulisten Helmersen er sjølve inkarnasjonen av fenomenet sumarbridge, der stilen jo skal vera litt "frisk", "sumarleg", "viril". Han melder i fokk og kav, spelar beinhardt på intuisjonen sin, med skyhøg risiko, gjerne både irrasjonelt, vilt og sjanseprega, ein smule hissig og oppfarande når ting går han imot, men di smørblidare når alt igjen går hans veg, som det vanlegvis gjer, kort sagt med ei grunnleggjande forståing av at ein må knuse egg for å lage omelett, at skal det bli toppar så må det bli nokre botnar òg. Ifylgje "word on the street" kom han òg skyhøgt på bussjåførsumarbridgen på TT, eller AtB som det heiter no, endå han arbeider i Posten, eller Bring som det heiter no. Men han er ikkje høg på pæra av den grunnen, han gjev oss alltid eit venleg slag i prolapsen og eit digert glis etter å ha rundspela oss, idet han dådyraktig erklærer: "Æ gler mæ te å spæll med dæ, æ, Erlend."

Diverre vart det ikkje noko partnerskap på oss to i år, Helmersen, sidan vi ikkje ville gje deg endå ein storscore i samandraget. Men sett i etterpåklokskapens lys skal vi vedgå at vi like gjerne kunne spela ein sumarbridge med deg, sidan du uansett slo oss. Den endelege tabellen over deltakarane med fire teljande kveldar i årets sumarbridgetevling, finn de forresten her.