Jappens solbriller

Vi hadde faktisk med oss eit kamera til påskebridgen i Soknedal i går, då vi tenkte at det kanskje kunne gjera seg med eit bilete av vinnarane i avisa. Men noka fotografering fekk vi ikkje tid til. Det vart i det heile ei veldig hektisk tevling for oss i Soknedal denne onsdagen før skjærtorsdag.

Vi hadde kjøpt med ein haug med bayerar frå RS, Risvollansenteret. Éin kunne vi nyte i baksætet på Villiam Ovesens elbil på vegen oppover, og fullføre på trappa utom Soknahallen, då vi ikkje ville gå inn og risikere å bli bombarderte av makker Stein Bjerksets mas om heimesnikra konvensjonar. Men under sjølve tevlinga var det jo, som det er i dei fleste tevlingar no for tida, alkoholforbod. Ein kan naturlegvis spørja seg kvifor det er så viktig for mange, oss inkluderte, å bryte dette alkoholforbodet. Har ein ikkje, spesielt når ein arbeider som lærar og er varamedlem i kyrkjelydsrådet i Porsanger, eit spesielt ansvar for å prøve å oppføre seg ein smule sømmeleg? Kanskje, men samstundes er vi veldig opptekne av å ha det hyggeleg og sosialt. Enn vidare er vi oppvaksne i ein kultur, den norske, der den normale oppfatninga er at ein ikkje kan ha det hyggeleg og sosialt utan alkohol. Så har vi jo etter kvart vorte småbarnsfedrar, og det legg avgrensingar på dette med sosial hygge. Ein får saktens andre og meir gjevande former for hygge. Men dette har jo gjort at det no er ekstra viktig for oss, dei gongene vi skal vera sosiale, å få maksimalt utbyte av det, kort sagt ha det svært ekstremt hyggeleg, triveleg, koseleg, festleg, flott og artig. Då må det jo nesten vera lov til å ta seg "ein øl"? Ti spørjeteikn og tjue ropeteikn.

Men dei som no kanskje er redde for at påskebridgen i Soknedal vart ei useriøs og usivilisert tevling, kan ta det heilt med ro. Når ein berre kan drikke ute i snøen i pausane mellom rundane, med skjelvande hender fordi det alltid er hundkaldt i Soknedal, seier det seg sjølv at inntaket blir liggjande på eit minimum. Spesielt ille blir det når ein har ein makker som alltid skal gruble og spekulere jamvel i dei mest opplagte situasjonar ved bridgebordet, og såleis skusle vekk nesten alle pausane våre. Som om 99 prosent av bridgen ikkje handlar om rutine og gamal vane! Han hadde forresten sjølv ei flaske gamaldansk i bilen til sambuaren sin, ein bil han konsekvent etterlét vidopen og med nøklane i døra. Men kva hjelpte det, når vi så sjeldan kom oss ut dit. I den fyrste pausen etter tevlingsstarten klokka 17.00, opna vi ein øl. Vi vart ferdige med denne i lunsjpausen klokka 21.00, då vi òg opna ein ny ein. Den neste gongen vi rakk oss ut for å ta ein slurk, hadde det lagt seg eit fint lag is oppå ølet nede i boksen. Då tevlinga var slutt litt over klokka 01.00, hadde ølet vorte til issørpe. Dei siste restane av ølslushen naut vi i bilen på veg attende. Vi hadde då kome på den sedvanlege fjerdeplassen i tevlinga, medan medpassasjer Aksel Hornslien naturlegvis var smørblid etter ein suveren siger, og naut ein Dahls som ikkje var frosen. Sjukt sosialt, vilt hyggeleg!

Av dei mange bileta vi ikkje tok under påskecupen, er det særleg eitt vi angrar på. I ei hylle i veggen på utsida av lokalet, der diverse ølboksar stod og vansmekta, låg nemleg eit par solbriller. Det var ikkje vanskeleg å seia kven dei tilhøyrde, både fordi vedkomande stod der i kvar einaste pause i lag med oss, og fordi vi berre kjenner ein einaste person som konsekvent bruker solbriller med berre eitt glas i, og det både sumar og vinter, påske og jul . De har kanskje gissa det no, at dei tilhøyrde John Arthur "Jappen" Paulsen, som med sin særeigne karisme alltid har vore mellom favorittspelarane våre. Vi føler at dei malplasserte og dysfunksjonelle solbrillene til den renommerte afterskientusiasten Paulsen var ein nokså poetisk metafor for eit eller anna under denne påskas påskecup i Soknedal. Men vi rakk altså ikkje å fotografere dei, og det kan i seg sjølv vera ein svært vakker metafor for eit eller anna.

Hakemamatka

Onnee Kväänikansan päiväle! I dag er det Kvenfolkets dag. Ein liten anekdote i denne samanhengen: På denne tida i 2016 var vi i Skoganvarre for å dekkje eit snøscooterdragrace for avisa Ságat. Mange slags skapningar var forsamla på det islagte Øvrevatnet på den store festdagen: Her var hundar frå baktroppen i Finnmarkslaupet, her var soldatar frå den nærliggjande Porsangmoen militærgarnison, og her var ikkje minst dei einslege mindreårige afghanske asylsøkjarane i kommunen, som vi på den tida hadde gleda av å vera lærarar for. I heller umoderne og uhøvelege vinterklede som var komne til dei gjennom ymse innsamlingsaksjonar i lokalsamfunnet, og med sine mange elleville utrop på pashto og dari, verka dei unge flyktningane ein smule malplasserte i denne spesielle situasjonen. Like fullt kom ein fyrstegongstenande austlending bort til oss med eit spørsmål han openbert hadde lurd fælt på, ved synet av desse merkeleg utsjåande gutungane med så underlege tungemål: "Er dei slike kvenar, dei der?" spurde han.

Frå Kvenfolkets dag 2016, i kyrkja i Børselv, Pyssyjoki. Den kristne asylsøkjaren Sina Rigi, som den gongen budde på mottaket i kvenbygda, las på kvensk frå Apostelgjerningane, om dette med tungetale. Til høgre biskop i Nord-Hålogaland Olav Øygard. 

Dette skulle vel prove at kvenane, ein av dei fem nasjonale minoritetane i Noreg, saktens kan ha bruk for ein eigen dag. Men no skal vi ikkje vera for høge på pæra, for vi visste vel eigentleg fint lite om kvenar vi òg, før vi flytte til Finnmark. Der vart vi til vederlag raskt skolerte, då vår kjære granne Asfrid Olaug Karlsen fekk overtydd oss om å melde oss for Ságat som freelancarar, samstundes som ho føreslo at årsmøtet i den lokale kvenforeininga skulle vera den fyrste store saka vår. Det var ikkje fyrst og fremst dei 25 kuldegradane som fekk oss til å skjelve då vi spaserte til møtet i foreininga som på kvensk har det velklingande namnet Ruijan kväänit, Lemmijokilaiset: Fyrst og fremst var vi nervøse for korleis kvenane ville ta imot ein jypling som oss. Etter kva vi hadde høyrd, skulle dei vera litt som finnar flest, harde på flaska og snøgge med å trekkje kniven. Strikking er visstnok noko typisk kvensk, og det var sagt at ein kvinneleg kvenpolitikar i Porsanger, Porsanki ein gong hadde stukke ein politisk motdebattant med strikkepinnane sine. Men møtet gjekk over all forventning: Kvenforeininga var for det meste hyggelege eldre menneske, som til overmål serverte vaflar. Stemninga var riktig nok skyhøg, med friske fråspark ikkje minst i diskusjonen kring det kvenske folkets nye flagg, som kvenane fyrst no nyleg har nådd ei semje om. Men framfor alt var kvenane sjeleglade for at ein journalist frå den samiske avisa endeleg kom for å dekkje ei av tilstellingane deira; det hadde så visst ikkje skjedd for ofte. No vart dei vel nesten i overkant nøgde med den panegyriske omtala vår av årsmøtet deira: Det kunne verke som dei mistok oss for ein slags nyfrelst kven, ein kven fanga i fransk hugenotts ørvesle kropp, og konsekvensen vart at dei ringde oss personleg kvar einaste gong dei ville ha noko på trykk i avisa. Såleis kom vi til å skrive om kvensk gudsteneste, kvensk konsert, kvensk språkreir, kvensk busstur, kvensk suppe, kvensk aldersheim, kvensk skule, kvensk fjøs, kvenske museumsgjenstandar, kvensk bygd, kvensk institutt, for ikkje å nemne Kvenfolkets dag, og stundom skreiv vi òg i den kvenske avisa Ruijan Kaiku.

Historisk kvensk spikar, fotografert på Revfossnes, Repokoski, i Lakselvdalen våren 2016. Også dette skreiv vi i avisene om. 

Faktum er at vi ikkje har eit einaste kvensk fiber i kroppen. Naturleg nok frykta vi at det harde arbeidet vårt for å tekkjast dei stolte og sterke kvenane kom til å miste all verdi, då også vi svikta Finnmark, for heller å flytte attende til Trøndelag. Men ved eit lagnadens lykketreff var vi likevel ikkje ferdige med det kvenske: Det har seg nemleg slik at sambuaren vår, Vilde, sjølv er ein kven! Prosentar og anna rasehygiene skal vi ikkje spekulere i, det viktige er at ho har formødrer og forfedrar som i sanning var kvenar i ordets rette meining, då dei utvandra frå Kemi og Kuusamo i Finland til sjølve kvenhovudstaden Vadsø, Vesisaari. Det som er endå artigare, er at ho faktisk har byrja interessere seg litt for denne arven. Den nasjonale foreininga Norske kveners forbund, Ruijan Kveeniliitto, nytta Tråante 2017-markeringa til ei eiga fylking på Litteraturhuset i Trondheim, der målet var å skipe eit kvensk lokallag her i Trøndelag. Dette såg vi vårt snitt til å skrive om for Ruijan Kaiku, og greidde å trekkje med oss Vilde som penneberar. Før ho visste ordet av det var ho kontaktperson for det nye lokallaget, og sidan har det berre balla på seg. Sist fredag vart ho endåtil intervjua i radioen om kvenskheita si, dette òg som ein inngang til den store hendinga same aftan: For fyrste gong skulle det haldast ein kvensk aftan i Trondheim! Åstaden var Antikvariatet på Bakklandet. Vilde var ein slags konferansier. Nestleiar Trygg Jakola og leiar Hilja Huru i Norske kveners forbund var komne langvegs frå for å fortelja trønderane om kvenane, og førsteamanuensis i musikk ved NTNU Reidar Bakke informerte om arbeidet sitt med å samle inn kvensk songtradisjon. Men det store høgdepunktet var ein konsert med artistane Trygve Beddari og Anne Margaret Nilsen, busette i Oslo, men sterkt knytte til det kvenske Finnmark og spesielt Pasvik. Vi har hatt gleda av å høyre dei ein gong tidlegare, på Fjordutsikten i Lakselv, Lemmijoki, i regi av nettopp Ruijan kväänit, Lemmijokilaiset, og dei imponerte oss like stort no som då: Den unike blandinga av finsk tango og læstadiansk salmesong, kvenske barneregler og Kalevalas trolldomsgaldrar, og av trekkspel og kantele ikkje minst, sende tankane våre på vandring til ein svært vakker stad. Kvelden var i det heile ein stor suksess, med flust av folk i det veldig hyggelege lokalet.

Sambuaren vår med det nyleg vedtekne kvenske flagget, tinga frå Kvenstua i Alta, Alattio. Det heng sjølvsagt ute på verandaen i dag, sjølv om det offisielle Noreg enno ikkje har godkjent det. 

Kort sagt stiller vi oss heilt og halde attom vår kjære sambuar i arbeidet hennar for kvensaka. Det skulle forresten berre mangle, no som vi endåtil har vorte fedrar til ei kvensk dotter. No gler vi oss berre til å ta henne med i barnehagen og forlange kvensk språkreir frå fyrste dag. Kvensk mat må ho forresten òg få der, typisk innbakt gjedde. Morsmjølka skal ho snart byte ut med kvas, altså brent rugmjøl og vatn, stundom iblanda ei klype salt.

Oikouménen

Folk trur kanskje at dette med å gå på bar er noko svært forderveleg. Men vi veit betre. Seinast her på laurdag måtte vi slå i hel nokre timar i Trondheim sentrum medan sambuaren vår Vilde hadde eit slags babytreff i heimen vår. Gode råd var dyre, så vi gjekk på ein av dei billegare plassane, Bobby’s bar. Vi veit at det er feil å bruke denne apostrofen, men baren sjølv er litt schizofren når det gjeld akkurat dette, og vi må difor, av respekt, veksle mellom å bruke og ikkje bruke han.

Kven denne Bobby er, er uklårt. Han bak disken heiter visstnok Tore. Mang ein gong har han bede oss om å snu i døra, han liker nemleg ikkje folk som berre kjem og tek ein øl eller to, for så å vandre vidare. Vi forstår han godt, for denne baren lever jo av stamgjestane sine, som gjerne sit der frå sola står opp og heilt til dei ramlar av krakkane sine i kveldinga. Skal forresten bartenderen tinge taxi til deg, kostar det 20 kroner, det står på eit oppslag på veggen. Uansett, desse fredsæle menneska er avhengige av tryggleik og stabilitet, dei toler ikkje for mange useriøse spirevippar som oss. Men akkurat denne laurdagen fekk vi faktisk ei hyggeleg helsing då vi kom inn døra, kameraten vår John Gunnar og vi: «Hei, gutta,» sa Tore Bobby. Han må ha vore i eksepsjonelt godt humør.

Folk tenkjer vel no at vi berre vart sitjande der og passivt eta maltsupe som vanleg. Men det er ikkje tilfelle. På veggen på Bobbys oppdaga vi nemleg eit kart, og det var eigentleg dette kartet vi ville skrive om her i dag. Vi har nemleg det eksakt same kartet hengjande på kontoret vårt heime, og det er ingen tvil om at det er eit særs frapperande kart.

Vi har alltid vore interesserte i kart. Seinast i november tvang vi elevane våre til å lære om Ptolemaios, og til jul fekk vi i gåve av mor vår den briljante sakprosaboka Verdensteater av Thomas Reinertsen Berg, om historia til karta, så no skal alt bli så mykje betre. 

Det står at det er produsert av Adressavisa, men det må ha vore for temmeleg mange år sidan. Vi fann det då vi rydda ut or leilegheita til den altfor tidleg avlidne farfaren vår, fred over minnet, utan at vi kan hugse å ha sett det tidlegare. «Kart over deler av Trøndelag og Møre» er tittelen. Det har eit spesielt skrått perspektiv, med blikket mot vest, og gjev eit unikt blikk på geografien kringom Trondheimsfjorden.

På Bobby’s bidrog kartet med mykje god samtale. John Gunnar vart overraska over å finne sitt kjære Titran lengst ute i havgapet, medan atter andre fekk høve til å briljere med anekdotar frå sine eigne respektive heimstader, som Hølonda og Buvika. Det var kort sagt ei urhyggeleg stemning og eit sjukt godt læringsmiljø på Bobbys bar denne laurdag formiddagen, og vi gler oss allereie til å gå dit igjen. Men sidan vi som sagt har det same flotte og nyttige kartet heime, kan det like gjerne hende at vi inviterer alle frå Bobby's opp til oss ein dag.