Ein sjømann seglar vekk

Vi hadde ein draum: Ein gong å hyre inn Tommy Skalmerås til å ta oss med i sjarken sin på ei sjøreise langs heile Finnmarkskysten. Frå Nordfugløya inn mot Loppa øy og ned i fjordane i Loppa kommune, til Skavnakk og Langfjordbotn og Nuvsvåg, kringom Stjernøya, Seiland og Sørøya, til Jernteppet pub i Hammerfest, til Rolvsøy og Ingøy og over til Havøysund, til Gjesvær og kringom Nordkapp til Kjelvik og inn på Nøden pub i Honningsvåg, inn Porsangerfjorden til Åstedet vertshus og Alibiet nattklubb i Lakselv, nordover att via Djupvika, Flatvika og Rekvika, ja, alle dei ørsmåe, fråflytte gamle stadene ut mot Sværholt, og kringom det store fuglefjellet ned att i Laksefjorden, til Springstein og Veidgam og Veidnes, og like til Kunes, og ut att til Lebesby og Kalak og Torskefjord, via Kifjord og Dyfjord inn forbi Finnkirka til Kjøllefjord, og ut att til Skjøtningberg og Mehamn, og med ein betre boknafiskmiddag i Tommys eigen kåk i Gamvik, og kringom neset til Omgang og inn i Finnkongkeila, ja, heilt ned til Langfjordnes og Nervei og Laggo, og innom Manndrapselva til Smalfjord, ja, nesten inn i Tanas delta, og ut att til Gulgofjord, og kringom Tanahorn til Berlevåg og Båtsfjord, og forbi Makkaur til Syltefjord, og endeleg ned mot Meieriet pub i Vardø, og via Kiberg og Skallelv til Vadsø, og innom Bugøynes, og ut att til Havna pub i Kirkenes, og deretter – kven veit? Heile vegen skulle vi stå i baugen med vinden i håret og nippe til ein bayer, i blind tillit til at sjøfararen Skalmerås ville styre skuta med full kontroll.

Det verste er at det slett ikkje var ein urealistisk draum. Vi la han til og med fram for Skalmerås på Macbeth i mai, under lunsjpausen i partevlinga under Trondheim cup, og han var positiv som alltid. Vi hadde jo sett alle bileta han la ut på nettet frå seglasane sine «på Finnmarka», sett han erklære at han ganske enkelt elska dette livet han no fekk leva. Postadresse i ørvesle, kanskje litt dystre Gamvik, men eigen fiskebåt og fridom til å segle dit vinden og fisken måtte lokke han. Ein må ovundre ein mann som han, som bruker tid på å finne sin veg i livet, men som finn han til slutt, og som vågar å gå han – eller segle han.

Tommy Skalmerås går på line, ein festleg aftan under Bridge-EM i Tromsø sumaren 2015.

Mange kjende Tommy Skalmerås betre enn oss. Men han er ein av fåe vi alltid har gledd oss til å møte, fordi vi har visst at det hjå han alltid venta oss ei god samtale. Som så mange andre vi i dag kan kalle vener, møtte vi han òg gjennom bridgen. Han var ein kreativ, glimrande kortspelar, som rakk å gjera det bra medan han enno satsa på bridge. Men han visste heldigvis at livet har meir å by på, og han var ein av dei typane det ikkje er for mange av innan bridgen, som ein verkeleg kan snakke med om kva som helst – noko vi då òg gjorde. Han var openbert intelligent, hadde lese mykje og var svært godt orientert om verda ikring seg. Han hadde ein fabelaktig humor, samstundes eit sterkt politisk medvit og ein høg moral – men stod så langt ifrå det pretensiøse og skinnheilage som det er mogleg å koma. Det fyrste distinkte minnet vårt om han – ein episode som fleire nok kan hugse – skriv seg frå den aller fyrste tida vår i Studentenes bridgeklubb. Vi var faktisk ikkje eingong studentar enno, men 16, 17 år gamle, og ville så gjerne vera med dei noko eldre studentbridgespelarane ut på byen. Men korleis skal ein liten, naivt utsjåande tenåring koma inn på Sake pub? Jo, Skalmerås lånte oss skinnjakka si, og vi passerte dørvakta utan vanskar. Sidan den gongen har det vorte mange fine møte på mange forskjellige stader, no seinast i sumar i eit godt element for både oss og han, i kameraten Åsmund Forfots loftsleilegheit på Møllenberg. Som Forfot er Skalmerås frå Rissa, og då vi hadde sumarjobb i avisa Fosna-Folket i fjor, måtte vi naturlegvis bruke Skalmerås som objekt for den briljante spalta «Dagens fosning». Per telefon frå eit skipsdekk svara han tolmodig og så godt han kunne på dei idiotiske spørsmåla våre. «En sjømann elsker havets våg» vart overskrifta.

Ein arbeidsdag på Finnmarkskysten. Havøya i forgrunnen, Rolvsøya og Ingøya mot nordvest. Foto ved Tommy Skalmerås, lånt frå Facebook.

Men no er det altså slutt. Tommy Skalmerås døydde brått og uventa i Tromsø tidlegare denne veka. Det var djupt sjokkerande og useieleg trist å høyre det. Eit dyrebart menneske er borte, ein god ven som vi vil takke ærbødig for alle lyse minne. Tankane våre går særleg til brørne Jørgen og Per Atle, som vi òg er så heldige å kjenne, og til familien elles. Til den lærde, modige og godhjarta Tommy Skalmerås, vil vi tillata oss å avslutte med nokre lyriske ord frå Gunnar Reiss-Andersen.

Spør du, vandrer, hvem jeg er
svarer jeg deg: – En usynlig.
Jeg er bare dette her –,
stenene i stranden, suset
i den grå novemberluftens
havomsuste furutrær. 

Spør du ennu hvem jeg er,
svarer jeg deg: – Jeg er tyngden
av en dyp og rik erindring,
gullet på de mørke skjær
før det mørkner stumt og kaldt –,
en usynlig som ser alt –,
blind av glans fra diamanter
i den grå novemberstrandens
hvite rand av salt. 

Er det ennu ikke nok –,
spør du nok en gang og stirrer
på en værslitt måkeflokk,
svarer jeg deg mens jeg tvinger
dine øyne til å finne
et skjelett med brukne vinger
som en dønning slår i blinde
mot en gullrød rulleblokk – 

Jeg er dette og en sommer
som er sluknet.
Død og druknet
er jeg også –, død og borte
i det bunnløst grå og sorte,
derfor nær som ingen annen
denne høststrands diamantglans
i en sneblek rand av salt. 

Under lysene som brenner
bak de hvite vintre er jeg
allerede ett med lyset
fra det endeløse alt.

Då vi forstod at vi ikkje kom til å vinne Proffen-cupen

I går var det endeleg tid for den årlege Proffen-cupen, eit høgdepunkt i bridgeåret. Lokalet var igjen ærverdige Frimurerlogen, utan at det vart drive så mykje som ein sekund frimureri mellom bridgespelarane denne kvelden. Nei, tevlinga er laus i kvitsnippen, med ein utprega "sosial" profil, stengt for kvinner og andre oppviglarar og renkesmedar. Det er lov til å ta "eit par øl" undervegs, dette i ånda til den altfor tidleg avlidne Rune "Proffen" Brattgjerd. Om nokon heidrar minnet vårt med ei arrangement berre halvparten så bra når vi ligg under torva, skal vi vera svært nøgde med det vi fekk utretta i livet.

Sjølve det bridgetekniske er av underordna tyding i denne tevlinga, og at spela ikkje blir overanalyserte, skal nok mange, vi sjølve inkludert, vera glade for. For vår del såg det svært lyst ut etter det fyrste av dei 30 spela, då vi gjennomførde eit ganske småpent motspel for beita i ein hjarterutgang. Men så vart alt snudd på hovudet i det andre spelet, og vi forstod der og då at det ikkje kom til å bli nokon siger på oss i år heller. Stein Bjerkset, som vi eigenhendig valde oss ut som makker i denne fyrste tospelsrunden i singeltevlinga, presterte nemleg ei melding som vi vil nominere til kåringa av årets verste. Han sat med fire småe, esset tridje, esset fjerde og tia dobbel, og høyrde oss opna 1 kløver. Inn kom 1 hjarter, og no oversåg Bjerkset ein spar og valde å melde 1 grand. Det var for så vidt ikkje så ille, til hans forsvar skal det seiast at lyset i Frimurerlogen var temmeleg nattklubbaktig endå klokka enno berre var rundt tri på ettermiddagen, og han har unekteleg svært dårleg syn. Det dumme var at han like etterpå faktisk oppdaga den oversette sparen, og dimed fekk han dårleg samvit. Så når det no gjekk 2 hjarter frå nestemann, pass frå oss og 3 hjarter som sperr frå opnaren, plukka han fram 3 spar! 3 spar! På fire småe! Med ein annan makker ville vi knapt trudd det vi såg frå den andre sida av bordet, men vi veit jo godt at Bjerkset har nokre synsrelaterte uhell innimellom, så meldingsforlaupet var sånn sett ikkje så uvanleg. For å seia som ein politikar vi såg på nyheitene nyleg, konfrontert med ei eller anna daddelverdig sak: "Det er sjokkerende, men vi er ikke overrasket." Spørsmålet var berre kva vi med våre 14 punkter og 4–4–4–1 no skulle gjera. I ettertid ser vi at vi burde passa, for det var jo odds for at det ekstra kortet Bjerkset no tilsynelatande hadde oppdaga, var eit småkort og ikkje eit ess. Men på den andre sida kunne det jo vera fleire ekstra kort han hadde oppdaga ... Så vi lyfte til utgang, og Bjerkset kunne berga med éi beit, men gjekk to.

Rein botn, iallfall nesten. Vi ramla ned under middels, og derifrå og inn gjekk det berre éin veg: opp og ned. Men ein utsøkt, gentlemansaktig aftan vart det likevel, med stort fokus på det sosiale, som sagt, og vi gler oss allereie til neste år.

Pinnibelt

Som nokre kanskje har fått med seg, fekk vi til den 29. bursdagen vår to pinnedyr, i gåve av den svært dyregode eldre systera vår. Ho har halde både edderkoppar, slangar og ymse øgler, no held ho katt, høner og liknande. Sjølve har vi berre hatt eitt kjæledyr tidlegare, og det var òg ein vandrande pinne, som vi gav namnet Benito. Han fekk eit langt og lykkeleg liv i lag med oss på den gamle hybelen vår på Valentinlyst, den såkalla Kjellaren. Men på Risvollan, der vi no bur, må det vera eller anna med klimaet eller dei kulturelle tilhøva som ikkje høver den sære personlegheita desse skrømtinsekta (phasmatodea) gjerne har. 

Det eine pinnedyret døydde nemleg etter berre fåe dagar. Det andre, som vi rakk å døype Grautpinn, greidde seg tilsynelatande godt i ein månads tid. Deretter gjennomgjekk han eit hamskifte så dramatisk at det kosta han fire av seks bein, og sambuaren vår sende ut daudsmelding til slekt og vener. Det var ei overdriving, i røynda var han berre i koma, og han vakna opp att etter kvart. Vi vurderte aktiv daudshjelp, men det er no ein gong slik at beina kan vekse ut att på desse skapningane, så all von var tilsynelatande ikkje ute.

Men så var ho likevel det, for nokre veker seinare ebba livet til den vesle pinnen stille og fredsommeleg ut. No klamrar vi oss til vona om at dette dyret med den utrulege evna til sjølvformeiring, kan ha etterlate nokre egg i jorda, ein liten kvist eller to som kan føre den stolte arven vidare. Men kva med oss: Er vi eigentleg verdige ein andre sjanse som forsyrgjarar? Enn så lenge må vi trøyste oss med Inger Hagerups vakre dikt om hennar eige pinnedyr, "Strofe med pinnen", som vi òg siterte ved Benitos daud.

Den gang jeg levde, sa den døde pinnen,
da var jeg bare jeg og ingen annen.
Nå er jeg havet, himmelen og vinden
du føler stryker deg så svalt om pannen. 

Jeg elsket deg nok, men jeg så deg ikke.
Jeg var meg selv for heftig og for meget.
Nå ser jeg på deg med det store blikket
som solen modner kornet med på neket.

Det var for trangt i rommet og i tiden.
Men døden er så åpen og så stille,
og alt har hendt for lenge, lenge siden
av disse altfor mange ting jeg ville. 

Og når du kommer etter, hvisket pinnen,
da skal jeg vente i den svimle svingen.
Bak havet og bak himmelen og vinden,
der vi skal være evige og ingen.

Menn som ringjer

"Jula er høgtid med tradisjon," heiter det i songen, og malapropos tradisjon og medmenneskelegheit og så bortetter, tenkte vi å ta føre oss ein av fåe tradisjonar vi sjølve har eit forhold til, nemleg den å slå på tråden. Sjølve slår vi sjeldan på tråden, men heldigvis har vi nokre vener som likevel slår på tråden til oss, uskuldige offer for Becketts syndrom: "Eg har ingenting å seia; likevel må eg tala." Det er desse arme sjelene som her skal få ein hjarteleg takk.

Den fyrste er Erlend Gaustad, seminarist i Haram kommune, som ofte ringjer oss og kjeftar oss opp for ikkje å ringje han. Tradisjonelt har han ringt ofte, gjerne til ukristelege tider, som den einslege gjesten på Øyra pub på Vatne, eller frå kjøkenbordet til far sin på Titran. Han er ein av dei argaste forsvararane av denne noble norrøne bygdetradisjonen å slå på tråden, ei interesse han har ervd ikkje minst frå onkelen sin, Rune Gaustad, som sjølv ringjer frå Titran når han er der, og til Titran når han ikkje er der, alltid med den same opningsfrasen: "Kårr'n sæi ferr nå den kar'n da?" Han kan godt ringje på nytt ein time seinare, og stille akkurat det same spørsmålet. Erlend Gaustads eigen signatur er forresten den plutselege avskilshelsinga, gjerne etter ein times snikksnakk om vått og tørt: "Vi sei det sånn så læng," vel å merkje utan at noko som helst har vorte avtalt, inga semje har vorte nådd. Men litt urolege er vi, for no har Gaustad utruleg nok vorte far (gratulerer, forresten), og vi tek oss i å undre: Er det fare for at han no vil ringje sjeldnare? Men på den andre sida: Kva anna skal ein gjera i dei lange nettene når barnet ligg og vrælar?

Så er det Håkon Lyng, overarkivar i Arbeidstilsynet i Trondheim og assisterande kaptein på kvisslaget Levon Helm. Han ringjer under eller etter vitjingar på Mellomveien pub, for å konfrontere oss med dei mange og skandaløse brota våre på kvisslagets komplekse byråkratiske statuttar. Lyng er alltid omgjeven av damer når han ringjer, flust med damer, på puben eller heime. At han altså likevel finn tid til å prioritere kapteinsrolla og det veldige ansvaret ho medfører, er rett og slett førebiletleg, og seier litt om kva formidabel leiarfigur han er. Det kan vera tilsynelatande bagatellmessige tilhøve det gjeld, som at søknaden vår om permisjon frå kvissen kom inn elleve i staden for dei forskriftsmessige tolv vekene på førehand, men som eineveldig assisterande kaptein veit han at slike tilhøve i røynda er alt anna enn bagatellmessige: Sluntrar ein unna den korrekte prosedyren berre ein einaste gong, om aldri så lite og umerkeleg, byrjar sjølve grunnfjellet i organisasjonen slå sprekkjer, med ein plutseleg og daudbringande kollaps som overhengande risiko.

På helgekveldane ringjer òg Stein Bjerkset, fysioterapeut i Rennebu, og han kan vera av dei seigaste, mest uthaldande telefonistane, der han sit på hytta si i Soknedalsfjella og tek ein gamaldansk. Fyrst skal han fortelja eit par lokalt produserte vitsar, deretter anekdotar frå røyndommen, og så må vi få nokre bridgespel til avisa, alle fire hender og alle ville meldingar. Førre laurdag trudde vi likevel ikkje at julekvelden var komen som kjerringa i påska på våre eigne øyro, då Bjerkset annonserte at han og kvinnfolket var på storbyweekend i Trondheim, og ville vitje oss in persona! Det var for å skode barnet. Vi gjorde ei avtale om at det skulle skje dagen etter, og sundagen kom som ein vind, han, men då ringte Bjerkset igjen, no for å seia at kvinnfolket hadde nekta han å vitje oss. Det var nemleg ikkje aktuelt, meinte ho, å dra på barselvitjing utan den obligatoriske barselsgrauten, som er ein titusenårig tradisjon i Rennebu og omegn. Det ville vore ei stor synd og ei endå større skam, hevda ho. Sjølve sver vi til det etymologiske, "barsel" i tydinga "barns-øl", og vi insisterte på at det ville vera meir enn godt nok om dei kom med nokre sixpacks med Frydenlund bayer. Men Bjerksets muse kunne ikkje risikere presseoppslag om at ho var faren på barselvitjing utan graut, så det vart ikkje noka vitjing, det vart med telefonsamtala. Men det var jo meir enn nitriveleg nok det òg.

Vi må sjølvsagt òg nemne Lasse Aaseng, utflytt nordtrøndar og profilert bankiér i Oslo, som sjeldan nedverdigar seg til å helse, men ganske enkelt innleier med orda: "Ja, ja, Skjetne." Deretter er det eit eller anna som ikkje er som det skal, som han kjenner ein trong til å diskutere med oss. Det kan gjelde talentlause norske bridgespelarar, eller det kan gjelde det evinnelege surret og vaset i hans eigen arbeidsbransje. Alt er trist, trasig, tragisk. Stundom freistar vi oppmuntre han, men han er utrøysteleg. Mange gonger har vi slett ikkje noko lurt å seia han til svar, det blir berre ja og ha, medan han i eit fargerikt språk opnar hjarta sitt opp for oss. Men plutseleg har han fått nok, og skjer igjennom: "Snakkes, Skjetne." Kom vi fram til noko? Nei. Men det var ei frapperande samtale likevel.

Det er òg ein del andre som stundom ringjer, som vårtorskefiskaren Trond Bårdsen frå Tromsø. Før ringde òg steinarbeidaren Malvin Gimse frå Melhus, og ein sjeldan gong trearbeidaren Reidar Bårseth frå Støren. Ein gong ringde ein bridgespelar frå Kvænangen, som vi knapt kunne hugse å ha møtt, og det vara i over ein time. Alt dette var veldig kjempekoseleg. Så det er berre for kven som helst å ringje oss igjen, og vi vil òg koma med same oppfordring til alle andre, no som det går mot jul og den glade høgtida med dei nære verdiane og alt det der: Ta opp telefonen, og snakk i ein time eller to om absolutt ingenting til einkvan du kanskje ikkje har snakka til sidan i går, og som frå før har det altfor travelt i den altfor kompliserte kvardagen sin. Det har han fortent.