Hakemamatka

Onnee Kväänikansan päiväle! I dag er det Kvenfolkets dag. Ein liten anekdote i denne samanhengen: På denne tida i 2016 var vi i Skoganvarre for å dekkje eit snøscooterdragrace for avisa Ságat. Mange slags skapningar var forsamla på det islagte Øvrevatnet på den store festdagen: Her var hundar frå baktroppen i Finnmarkslaupet, her var soldatar frå den nærliggjande Porsangmoen militærgarnison, og her var ikkje minst dei einslege mindreårige afghanske asylsøkjarane i kommunen, som vi på den tida hadde gleda av å vera lærarar for. I heller umoderne og uhøvelege vinterklede som var komne til dei gjennom ymse innsamlingsaksjonar i lokalsamfunnet, og med sine mange elleville utrop på pashto og dari, verka dei unge flyktningane ein smule malplasserte i denne spesielle situasjonen. Like fullt kom ein fyrstegongstenande austlending bort til oss med eit spørsmål han openbert hadde lurd fælt på, ved synet av desse merkeleg utsjåande gutungane med så underlege tungemål: "Er dei slike kvenar, dei der?" spurde han.

Frå Kvenfolkets dag 2016, i kyrkja i Børselv, Pyssyjoki. Den kristne asylsøkjaren Sina Rigi, som den gongen budde på mottaket i kvenbygda, las på kvensk frå Apostelgjerningane, om dette med tungetale. Til høgre biskop i Nord-Hålogaland Olav Øygard. 

Dette skulle vel prove at kvenane, ein av dei fem nasjonale minoritetane i Noreg, saktens kan ha bruk for ein eigen dag. Men no skal vi ikkje vera for høge på pæra, for vi visste vel eigentleg fint lite om kvenar vi òg, før vi flytte til Finnmark. Der vart vi til vederlag raskt skolerte, då vår kjære granne Asfrid Olaug Karlsen fekk overtydd oss om å melde oss for Ságat som freelancarar, samstundes som ho føreslo at årsmøtet i den lokale kvenforeininga skulle vera den fyrste store saka vår. Det var ikkje fyrst og fremst dei 25 kuldegradane som fekk oss til å skjelve då vi spaserte til møtet i foreininga som på kvensk har det velklingande namnet Ruijan kväänit, Lemmijokilaiset: Fyrst og fremst var vi nervøse for korleis kvenane ville ta imot ein jypling som oss. Etter kva vi hadde høyrd, skulle dei vera litt som finnar flest, harde på flaska og snøgge med å trekkje kniven. Strikking er visstnok noko typisk kvensk, og det var sagt at ein kvinneleg kvenpolitikar i Porsanger, Porsanki ein gong hadde stukke ein politisk motdebattant med strikkepinnane sine. Men møtet gjekk over all forventning: Kvenforeininga var for det meste hyggelege eldre menneske, som til overmål serverte vaflar. Stemninga var riktig nok skyhøg, med friske fråspark ikkje minst i diskusjonen kring det kvenske folkets nye flagg, som kvenane fyrst no nyleg har nådd ei semje om. Men framfor alt var kvenane sjeleglade for at ein journalist frå den samiske avisa endeleg kom for å dekkje ei av tilstellingane deira; det hadde så visst ikkje skjedd for ofte. No vart dei vel nesten i overkant nøgde med den panegyriske omtala vår av årsmøtet deira: Det kunne verke som dei mistok oss for ein slags nyfrelst kven, ein kven fanga i fransk hugenotts ørvesle kropp, og konsekvensen vart at dei ringde oss personleg kvar einaste gong dei ville ha noko på trykk i avisa. Såleis kom vi til å skrive om kvensk gudsteneste, kvensk konsert, kvensk språkreir, kvensk busstur, kvensk suppe, kvensk aldersheim, kvensk skule, kvensk fjøs, kvenske museumsgjenstandar, kvensk bygd, kvensk institutt, for ikkje å nemne Kvenfolkets dag, og stundom skreiv vi òg i den kvenske avisa Ruijan Kaiku.

Historisk kvensk spikar, fotografert på Revfossnes, Repokoski, i Lakselvdalen våren 2016. Også dette skreiv vi i avisene om. 

Faktum er at vi ikkje har eit einaste kvensk fiber i kroppen. Naturleg nok frykta vi at det harde arbeidet vårt for å tekkjast dei stolte og sterke kvenane kom til å miste all verdi, då også vi svikta Finnmark, for heller å flytte attende til Trøndelag. Men ved eit lagnadens lykketreff var vi likevel ikkje ferdige med det kvenske: Det har seg nemleg slik at sambuaren vår, Vilde, sjølv er ein kven! Prosentar og anna rasehygiene skal vi ikkje spekulere i, det viktige er at ho har formødrer og forfedrar som i sanning var kvenar i ordets rette meining, då dei utvandra frå Kemi og Kuusamo i Finland til sjølve kvenhovudstaden Vadsø, Vesisaari. Det som er endå artigare, er at ho faktisk har byrja interessere seg litt for denne arven. Den nasjonale foreininga Norske kveners forbund, Ruijan Kveeniliitto, nytta Tråante 2017-markeringa til ei eiga fylking på Litteraturhuset i Trondheim, der målet var å skipe eit kvensk lokallag her i Trøndelag. Dette såg vi vårt snitt til å skrive om for Ruijan Kaiku, og greidde å trekkje med oss Vilde som penneberar. Før ho visste ordet av det var ho kontaktperson for det nye lokallaget, og sidan har det berre balla på seg. Sist fredag vart ho endåtil intervjua i radioen om kvenskheita si, dette òg som ein inngang til den store hendinga same aftan: For fyrste gong skulle det haldast ein kvensk aftan i Trondheim! Åstaden var Antikvariatet på Bakklandet. Vilde var ein slags konferansier. Nestleiar Trygg Jakola og leiar Hilja Huru i Norske kveners forbund var komne langvegs frå for å fortelja trønderane om kvenane, og førsteamanuensis i musikk ved NTNU Reidar Bakke informerte om arbeidet sitt med å samle inn kvensk songtradisjon. Men det store høgdepunktet var ein konsert med artistane Trygve Beddari og Anne Margaret Nilsen, busette i Oslo, men sterkt knytte til det kvenske Finnmark og spesielt Pasvik. Vi har hatt gleda av å høyre dei ein gong tidlegare, på Fjordutsikten i Lakselv, Lemmijoki, i regi av nettopp Ruijan kväänit, Lemmijokilaiset, og dei imponerte oss like stort no som då: Den unike blandinga av finsk tango og læstadiansk salmesong, kvenske barneregler og Kalevalas trolldomsgaldrar, og av trekkspel og kantele ikkje minst, sende tankane våre på vandring til ein svært vakker stad. Kvelden var i det heile ein stor suksess, med flust av folk i det veldig hyggelege lokalet.

Sambuaren vår med det nyleg vedtekne kvenske flagget, tinga frå Kvenstua i Alta, Alattio. Det heng sjølvsagt ute på verandaen i dag, sjølv om det offisielle Noreg enno ikkje har godkjent det. 

Kort sagt stiller vi oss heilt og halde attom vår kjære sambuar i arbeidet hennar for kvensaka. Det skulle forresten berre mangle, no som vi endåtil har vorte fedrar til ei kvensk dotter. No gler vi oss berre til å ta henne med i barnehagen og forlange kvensk språkreir frå fyrste dag. Kvensk mat må ho forresten òg få der, typisk innbakt gjedde. Morsmjølka skal ho snart byte ut med kvas, altså brent rugmjøl og vatn, stundom iblanda ei klype salt.