Men engelen gret og gjekk bort

Vi går for sjeldan i teateret. Vi kjem ikkje på å gjera det. Men så såg vi at teateret nede i byen skulle setja opp Brørne Karamásov, og då måtte vi nesten i veg. Det var norsklæraren vår på ungdomsskulen som tvang oss til å lesa Dostojevskijs Brot og straff. Då vi var ferdige med den, kom han med ein endå større murstein, nemleg Brørne Karamásov, av den sjølvsame gamle Fjodor. Briljant, kort og godt. Nokre masar om denne Tolstoj, men det er Dostojevskij som er tingen.

Oppsetjinga i teateret var moderne i uttrykket, og langt meir humoristisk, på ein svart og absurd måte, enn romanen er. Men det var berre bra. For ein kan uansett ikkje nå til dei eksistensielle djupnene i ein slik roman i laupet av ei to, tri timar lang teaterførestilling. Men ein setja den sære stemninga, ein kan mane fram dei komplekse karakterane, ein kan vekkje mange tankar hjå åskodaren, og ikkje minst kan ein inspirere til å lesa boka, anten ein no har lese henne frå før eller ikkje.

Frå førestillinga. Favoritten vår, Smerdjakòf, i selskap med halvbroren Ivàn. Spela av høvesvis Petter Winther og Christian Ruud Kallum.

Vi tviler riktig nok på om vi får tid til å lesa henne opp att med det fyrste, for det er trass alt mange andre bøker ein gjerne òg skulle ha lese her i livet. Men vi tok henne ned frå hylla etter førestillinga, berre for å bla og mimre litt. Tilfeldigvis slo vi rett opp i legenda om laukstengelen, som var noko av det som fekk plass i teaterstykket. Det er den unge og vakre Grusjka, eit svikefullt og farleg kvinnemenneske som etter kvart syner seg djupare og klokare enn ein fyrst kanskje trudde, som fortel denne legenda til den mest godhjarta av brørne Karamásov, Aljòsja, med klosterknekten Rakitin som tilhøyrar.

"Det var ein gong ei kone, gresseleg slem, og ho døydde, og det var ikkje ei einaste god gjerning att etter henne. Djevlane tok og kasta henne i eldsjøen. Men skytsengelen hennar står og tenkjer: "Kva skulle eg vel hugse på av ei god gjerning av henne, som eg kan nemne for Gud?" Så hugsa han noko, og seier til Gud: "Ho rykte ein gong ein lauk opp av hagen og gav han til ei tiggarkjerring." Gud svarar han: "Godt, så ta du den lauken, rekk han ut til henne i sjøen, la henne gripe i han og trekkje til, og om du får trekt henne opp av sjøen, så la henne sleppe inn i paradis; men brest laukstengelen, så får kona bli der ho er." Engelen sprang til kona, heldt ut lauken, og sa: "Ta no fatt, kjerring, og hald fast." Han byrja å trekkje forsiktig i henne og hadde henne alt nesten heilt oppe, men så fekk dei andre syndarane i sjøen sjå at ho vart trekt opp, og så freista alle få tak i henne for å bli trekte opp, dei òg. Men kona var gresseleg slem, ho tok til å sparke dei med beina og sa: "Det er eg som blir trekt opp, ikkje de, lauken er min og ikkje dykkar." Ikkje før var dette sagt, så brest laukstengelen, og kona fall i sjøen att og brenn der den dag i dag. Men engelen gret og gjekk bort."