Hjarterom

"Halvt menneske, halvt same," var karakteristikken Stein Bjerkset gav av oss. Mange trur nok derimot at vi er 90 prosent melhusbygg i tillegg til 50 prosent same. Ingen av delane er dårleg gissa ut frå dialekten vår, som er litt meir grautete enn ein vanleg bydialekt, i kombinasjon med ei morbid interesse for samar og andre arktiske bagatellar. Men faktum er at ingen av delane stemmer. For vi er nemleg òg rundt 10 prosent urbane. At vi vart fødde på det gamle RiT er vel ikkje direkte overraskande, men meir sjokkerande for mange vil det nok vera at vi faktisk budde dei fire, fem fyrste åra våre i Trondheim. Det var før foreldra våre hadde "lagt sundt laget", som farfaren vår sa, og dei budde i ei leilegheit på Risvollan. Men seks, sju år er ei lang tid å vera gift, og ganske snart hadde vi flytt med far vår til Melhus, heimbygda hans, der vi hurtig utvikla oss til ein redneck og ein hillbilly.

Vi hadde faktisk ikkje vore på Risvollan sidan barndommen, då vi nokså tilfeldig drog attende dit no i januar, på ei husframsyning i lag med sambuaren vår. Sanneleg låg leilegheita i akkurat den gata der vi budde i dei fjerne barndomsåra, Marie Sørdals veg. Men husværet var nyoppussa og flott og med eit fantastisk utsyn, alt til ein grei penge, så vi baud og fekk tilslaget. No har vi flytt inn.

Då vi var småe hadde Risvollan eit frynsete rykte. Det kan nok hende at dei to eldre syskena våre byrja sine respektive karrierar på skråplanet akkurat her, men sjølve opplevde vi ingenting negativt. Vi hadde mange vener, og var ute i gatene og leika og hygga oss. Ein del av foreldra i stroket var nok temmeleg galne, derimellom våre eigne, og andre var trygdemisbrukarar, alkoholikarar, pedofile og liknande, utan at dette vart gjort til ti høns. Vi har inntrykk av at ryktet til Risvollan har vorte betre med åra, men vi vonar verkeleg at realitetane ikkje har vorte altfor polerte. Vi trur nemleg ikkje at det naudsynlegvis er det beste for born å vekse opp i eit miljø der alle foreldra er norske nordmenn som tener ein million i året og har eit ekstra hus på fjellet. Ein blir ikkje eit betre menneske av å gå på den fantastiske skulen der alle borna skal bli lækjarar eller rosabloggarar, det er ikkje eingong sikkert at ein blir ein betre elev av det. Tillat oss i all blygleik å bruke oss sjølve som eit døme til etterfylging: Vi gjekk alle skuleåra våre i lag med traktortjuvar og limsniffarar på Melhus, og rett nok har vi våre skavankar, men vi er fanatiske antirasistar, og vi liker lyrikk og klassisk musikk! Heldigvis observerte vi nyleg nokre røykjande tenåringsjenter på ein benk ved idrettsbanen her på Risvollan, og på bussen nokre mørke unggutar som med gangsteraktig sjargong snakka om ein crazy fest i Risvollan-blokka. Nedst i denne sovjetiske høgblokka ligg forresten enno Risvollan-senteret, som er om lag like nitrist og fantastisk som det såkalla varesenteret i Lakselv. Men bibliotek finst det der, så kva er problemet?. I sum framstår alt dette som eit ideelt oppvekstmiljø for barnet, som forresten ser ut til å bli ei jente.

Byen sett frå balkongen vår. Fosen i bakgrunnen kunne vi greidd oss fint utan, men kva skal ein gjera.

Men frå spøk til meir tull: Det er verkeleg mange positive sider ved det som er det største private burettslaget i Noreg. Når vi går av bussen ser vi rett heim til det mektige Vassfjellet på Melhus. Så går vi i to minutt via ein namnlaus snarveg som vi sjølvsagt allereie har døypt Skjetne-veita, og så er vi inne. Der har vi ei utsikt som vi ganske enkelt må kalle veldig bra. På grunn av vinkelen på rekkjehuset, der vi okkuperer andre og tridje etasje, ser vi riktig nok ikkje Melhus. Men til vederlag ser vi halve Trondheim by, pluss ein god del av fjorden og ikkje så reint lite av Fosen. Vi er så heldige å eige eit teleskop, og såleis har vi oversyn over nesten alt som skjer. Vi les namnet på kvart einskilde hurtigruteskip som glid ut fjorden. Her om dagen såg vi eit redningshelikopter lande på plattformen på taket av St. Olavs, og vi fylgde med i kikerten då dei trilla ut båra med den sjuke, som vinka til oss trass i den kritiske situasjonen sin. Vi ser kva resten av burettslaget et til middag, men dei ser ikkje oss. Ikkje di mindre ordnar dei det meste av praktiske gjeremål for oss, om det no skulle vera noko feil med bygget, og det er veldig bra, for sjølve kan vi ikkje å slå i ein spiker. Men Roy Narvestad berre elskar vi. Noko dei verkeleg har på stell på Risvollan, er forresten uteareala: I den vesle dalen nedom blokka vår, finst mellom anna eit utandørs bordtennisbord og to tennisbanar, som berre ligg der og ventar på brukarar. Så no har vi starta fysakklubb, ei festleg lita foreining vi skal fortelja meir om seinare. Kven veit, kanskje kan vi òg skrive ein artikkel om klubben i Rislappen, som er den offisielle avisa til burettslaget, eller vi kan lage eit innslag på TV Risvollan. Men for å gjera ei lang historie kort: Vi liker oss godt her i gettoen. Når vi no fyrst skal bu i denne fordervelege byen, ville vi ikkje budd i ein annan del av han.

Påskedikt

"Ischariot" av Jens Bjørneboe. God påske.

         De gav meg tredve sølvpenger, og jeg

         – som ante noe meget mer i dette –,

         jeg tok imot og viste dem den rette.

         Hva var det hele blitt til uten meg?

         I haven var det mørkt, og mellem seg

         tok knektene ham bort, forvåkne, trette.

         Og han var blek, men skrittene var lette.

         Så tok jeg pengene og gikk min vei.

         Det var en vår. Og grenen som jeg valgte

         var tung og duvende av blomstersne.

         Så var vi begge frukt – på hvert vårt tre.

         Før Passah var det; husene var kalkte.

         Før det ble Sabbath måtte dette skje:

         De andre – flyktet. Bare vi to ble.   

Den svarte katten er daud

Så har det altså skjedd. Det var eigentleg tilfeldig at vi oppdaga det, då vi bladde litt i magasinet Forskerforum som sambuaren vår får i posten, medlem av Forskerforbundet som ho er. Det var leiaren i forbundet, Petter Aaslestad, som skreiv om det der, litt sånn apropos. Vi har forresten delt ein pizza med denne merkelege professor Aaslestad. Vi hadde han nemleg som førelesar på meisterstudiet i nordisk på Dragvoll, og han var rettleiar for venninna vår Tuva Ottesen då ho skreiv meisteroppgåva si. Han skulle ha oss og henne til å hjelpe seg med å byte kontor, ein jobb som tok ein time, men til løn fekk vi både 500 kroner, ei signert utgåve av ei bok han hadde skrive om Samuel Beckett, pluss altså øl og pizza på ein restaurant i Ila, ein svært god pizza etter kva vi hugsar, og eit svært godt øl. Ein annan gong drakk vi forresten sprudlevatn på verandaen hans i Kofoedgeilan, og han hadde ei byste av Beckett i stova, men det er ei anna sak. Uansett, i dette innlegget i Forskerforum gjorde Aaslestad oss merksame på eit svært trist faktum, nemleg at poeten Kjell Heggelund gjekk bort i februar i år. Den unge Aaslestad hadde sjølv Heggelund som førelesar og rettleiar, fortalde han, og Heggelund vart eit førebilete for han, slik som Aaslestad er eit førebilete for oss. Men Heggelund er òg eit førebilete for oss; likevel har det altså gått oss hus forbi at han er daud, heilt til no. Vi skal vel ikkje påstå at vi ville fare i gravferda uansett, men hadde vi visst om daudsfallet, ville vi i det minste trykt dette minneordet mykje tidlegare, og ikkje så upassande seint som no.

Kjell Heggelund i glansdagane. Litteraturvitar, forlagsmann, kritikar, fornyar av norsk lyrikk og bla, bla, bla. Kule dikt, seier vi, og ikkje minst kule briller. 

Vi likte dei nokså stillfarne dikta til Heggelund, og ikkje minst det faktum at han gav ut tri glimrande diktsamlingar på andre halvdel av 60-talet, og aldri fleire etter den tid. Kvifor bale med å gje ut så mykje? Han hadde jo nok av andre gjeremål i livet.

Vel å merkje publiserte han tri einskildståande dikt også etter samlingane sine, noko som blir eit stort poeng i Dag Solstads etterord til Heggelunds Dikt i samling. For der er nemleg to av desse einskildståande dikta tekne med, men ikkje det siste, frå Dagbladet 11. oktober 1969. Difor gjer Solstad oss den tenesta å resitere dette siste diktet i etterordet sitt. I Forskerforum dreg Aaslestad fram diktet "Toleranse", og for all del, det er eit godt dikt det òg. Men diktet frå etterordet, "Diktet om den svarte katten", er likevel favoritten vår. Vi er faktisk veldig glade i kattar, mest fordi vi har eit turbulent forhold til hundar, mest fordi sambuaren vår har eit turbulent forhold til kattar. Så i det siste har vi lese mykje i antologien Kattestrofer, dikt om kattar, men der er merkeleg nok ikkje Heggelund-diktet teke med. Så det er vel ingen fare for at vi siterer det i hel om vi siterer det her og no, sjølv om Aaslestad på generelt grunnlag er skeptisk til "å bruke dikt som en illustrasjon til aktuell virkelighet". Uansett, her er det aller siste diktet Heggelund publiserte, i 1969 altså, før han døydde no i 2017.

            Hva var det den svarte katten ville ha?
            Ikke ville den ha fiskepudding
            og ikke ville den ha pølse.
            Den ville ha rått kjøtt,
            og så ville den ligge på ryggen
            og leke.

Eit barn av Dagsnytt atten

Ein ideell ettermiddag er ein der vi rekk å eta middag før Dagsnytt atten. Av alle spennande fjernsynsseriar som blir laga i desse dagar, er dette den klårt mest mesmeriserande. Vi set oss litt komfortabelt, blar i ei bok og nippar til ein kaffi med ekstra grut, og så er sjansen stor for at vi glid inn i ein helsebringande liten middagskvil. For nokre interessante diskusjonar kan det jo bli i Dagsnytt atten, men som oftast er det berre falske politikarar som sit og slår kvarandre i hel med innøvde frasar blotta for meiningsinnhald.

Men til poenget: Det held lenge å sitja. Vi liker eigentleg ikkje å liggje, det blir for dekadent. Men i den nye heimen vår har vi fått ein særs retro hjørnesofa frå nemnde daudsbu etter farfaren vår, smal og hard frå den heilage finstova, og sit ein i denne sofaen, sit ein på eit svært formelt og høgtideleg vis, som dei gjorde før i tida. Så her om dagen måtte vi faktisk leggje oss. Men så er det slik at sofaen akkurat i hjørnet har ei diger treplate, til ærverdige pyntegjenstandar eller bilete av for lengst nedgravne slektningar, nærast som eit altar. Så skal ein liggje i denne sofaen, må ein naudsynlegvis liggje med hovudet vendt bort frå fjernsynsapparatet. Men til poenget: Der la vi oss, og Vilde påpeikte med undring: "Men du ser jo ikkje fjernsynet, det fjernsynet du nettopp skrudde på." Men akkurat då var det Venstres Trine Skei Grande som dreiv og babla om dette med olje, som om det ikkje er opplagt at vi rett og slett må trappe kraftig ned på all denne oljen og all denne levestandarden og velferda og tull og tøys, og vi sa som sant er: "Vi greier oss lenge med berre å høyre på den smellfeite kjerringa, vi treng ikkje sjå henne."

Stilleben: Sofahjørne med ny globus, smørkinne, korall, gamal globus, portrett av oldefar, bryllaupsbilete av besteforeldre, portrett av oldemor,  keramikkflodhest, statuett av nubisk prinsesse, hjorteforma kortstokkhaldar,  utstoppa piraja, koparand og kaktus i blomstrete kaffikopp.

"Sånt må du ikkje seia," parerte Vilde. "Er du ikkje klar over at fosteret allereie kan høyre deg?" Men denne protesten protesterte vi kraftig på. For det fyrste: Barnet kan jo sjølv, så snart det kjem attende får sjukehuset og byrjar sjå på Dagsnytt atten, umogleg unngå å leggje merkje til at Trine Skei Grande i stor grad fyller stolen ho sit på, for ikkje å seia skjermen. At det same kan seiast om Erna Solberg er vel òg heva over tvil. Men la oss i den samanhengen i tillegg nemne ein karakter som Bård Hoksrud, så vi ikkje blir skulda for å vera kvinnefiendtlege her. Uansett: Er det éin kvalitet vi skal dyrke fram hjå barnet, så er det evna til å kalle ein spade for ein spade, og ei tønne for ei tønne, og så bortetter. Men unyanserte skal vi ikkje vera, tvert imot gler vi oss stort til å diskutere med han eller ho (ikkje hen!) det vi alltid har krangla så busta fyk om med Erlend Gaustad: Kva er feitast av smellfeit og bælfeit? Deretter: "Et denne chilien, og ha deg ut og leik!" Men til poenget: Litt seinare kjem denne Peter Svaar på skjermen, i den samanhengen at nemnde månefisk Solberg fer til Kina for å smiske for dei kinesiske politikarane, utan eingong å nemne dei tallause menneskerettsbrota desse riskokarane driv med. Vi i Noreg unnser oss ikkje for å sjikanere ein type som Assad, i eit land vi ikkje driv handel med, men finansminister Tom Peng Pung, fiskeriminister Fang En Hai, samferdsleminister Lang Trang Gang og dei andre grønsakene som driv sitt skamlause maktmisbruk i Tibet og Xinjiang, i Hong Kong og på Taiwan, dei kan vi ikkje seia eit skeivt ord om. Éin ting til: Forstår verkeleg ikkje Solberg at kinesarane, radmagre som dei alltid vore, garantert sit og baksnakkar overvekta hennar? Det kler henne ikkje å vera servil, ho bør heller setja seg på dei alle. Men til poenget: Svaar står og snakkar framfor eit bilete av Beijing (det skulle ikkje forbause oss om han eigentleg er på Marienlyst), og Vilde seier: "Han har slanka seg, han Peter Svaar. Før var han jo kjempetjukk!"  

De ser dobbeltmoralen? Men uansett: Det var aldri vår intensjon å bidra til å oppretthalde uoppnåelege kroppsideal og destruktivt kroppspress ved å sjikanere dei feite. Vi vil difor utjamne denne sjikanen med litt vondsinna sjikane av dei tynne. Har de høyrd om han som var så tynn at han måtte springe sikksakk i dusjen for å bli blaut? Han som forresten òg var så tynn at han berre hadde éi stripe i pysjamasen? Ikkje det, nei. Det var fordi han var så tynn at ingen nokon gong såg han. 

Men engelen gret og gjekk bort

Vi går for sjeldan i teateret. Vi kjem ikkje på å gjera det. Men så såg vi at teateret nede i byen skulle setja opp Brørne Karamásov, og då måtte vi nesten i veg. Det var norsklæraren vår på ungdomsskulen som tvang oss til å lesa Dostojevskijs Brot og straff. Då vi var ferdige med den, kom han med ein endå større murstein, nemleg Brørne Karamásov, av den sjølvsame gamle Fjodor. Briljant, kort og godt. Nokre masar om denne Tolstoj, men det er Dostojevskij som er tingen.

Oppsetjinga i teateret var moderne i uttrykket, og langt meir humoristisk, på ein svart og absurd måte, enn romanen er. Men det var berre bra. For ein kan uansett ikkje nå til dei eksistensielle djupnene i ein slik roman i laupet av ei to, tri timar lang teaterførestilling. Men ein setja den sære stemninga, ein kan mane fram dei komplekse karakterane, ein kan vekkje mange tankar hjå åskodaren, og ikkje minst kan ein inspirere til å lesa boka, anten ein no har lese henne frå før eller ikkje.

Frå førestillinga. Favoritten vår, Smerdjakòf, i selskap med halvbroren Ivàn. Spela av høvesvis Petter Winther og Christian Ruud Kallum.

Vi tviler riktig nok på om vi får tid til å lesa henne opp att med det fyrste, for det er trass alt mange andre bøker ein gjerne òg skulle ha lese her i livet. Men vi tok henne ned frå hylla etter førestillinga, berre for å bla og mimre litt. Tilfeldigvis slo vi rett opp i legenda om laukstengelen, som var noko av det som fekk plass i teaterstykket. Det er den unge og vakre Grusjka, eit svikefullt og farleg kvinnemenneske som etter kvart syner seg djupare og klokare enn ein fyrst kanskje trudde, som fortel denne legenda til den mest godhjarta av brørne Karamásov, Aljòsja, med klosterknekten Rakitin som tilhøyrar.

"Det var ein gong ei kone, gresseleg slem, og ho døydde, og det var ikkje ei einaste god gjerning att etter henne. Djevlane tok og kasta henne i eldsjøen. Men skytsengelen hennar står og tenkjer: "Kva skulle eg vel hugse på av ei god gjerning av henne, som eg kan nemne for Gud?" Så hugsa han noko, og seier til Gud: "Ho rykte ein gong ein lauk opp av hagen og gav han til ei tiggarkjerring." Gud svarar han: "Godt, så ta du den lauken, rekk han ut til henne i sjøen, la henne gripe i han og trekkje til, og om du får trekt henne opp av sjøen, så la henne sleppe inn i paradis; men brest laukstengelen, så får kona bli der ho er." Engelen sprang til kona, heldt ut lauken, og sa: "Ta no fatt, kjerring, og hald fast." Han byrja å trekkje forsiktig i henne og hadde henne alt nesten heilt oppe, men så fekk dei andre syndarane i sjøen sjå at ho vart trekt opp, og så freista alle få tak i henne for å bli trekte opp, dei òg. Men kona var gresseleg slem, ho tok til å sparke dei med beina og sa: "Det er eg som blir trekt opp, ikkje de, lauken er min og ikkje dykkar." Ikkje før var dette sagt, så brest laukstengelen, og kona fall i sjøen att og brenn der den dag i dag. Men engelen gret og gjekk bort."